یادداشتم درباره تحریمها برای هفته نامه آسمان.
تحریمهای اعملا شده علیه اقتصاد ایران با این پیشفرض اعمال می شوند که با تحت فشار قراردادن اقتصاد ایران و محروم کردن آن از دریافت کالا و خدمات بانکی و فروش نفت و گاز می توان رفتار سیاسی را تغییر داد. موفقیت بخش اول این سناریو در این نکته است که تحریمها بتوانند مبادله کالا با ایران را به صفر برسانند. نکته ای که متناقض با واقعیت حیات اقتصادی جوامع است. تحریمها هزینه مبادله کالا و خدمات را افزایش می دهند و از حجم آن می کاهند ولی مبادله کالا و خدمات ادامه می یابد. این نقص در پیشفرضها و نفی واقعیتهای اقتصادی تنها باعث می شود تا سیاستمداران حامی تحریمها بر شدت آنها اصرار کنند بدون آنکه بیفایده بودنشان را در نظر بگیرند. نکته طنزآمیز اینجاست که این تحریمها در نهایت باعث کاهش تقاضای ایران برای محصولات این کشورها و جایگزین کردنشان با محصولات کشورهای دیگر می شود، تغییری که در نتیجه یک ضرورت روی داده است ولی با لغو تحریمها به راحتی معکوس نمی شود. فراموش نکنیم مبادله کالا باعث ایجاد ارزش برای کالا می شود. تحریمها با دگرگون کردن این فرآیند بر ارزش برخی فعالیتها افزوده اند و از ارزش برخی دیگر کاسته اند.
کمتر فعالیت هوشمندانه ای در زندگی روزمره ما قدمت مبادله را دارد. مبادله کالا و خدمات آنقدر برای ما و پیشینیان ما عادی شده است که کمتر از خود می پرسیم اولین بشری که برای داشتن کالایی که می خواست کالایی را که داشت واگذار کرد که بود؟ و شاید همین روزمرگی مبادله کالا و خدمات است که یادآوری این نکته را لازم می کند که مبادله کالا همیشه در جریان است، اگر نه در پیشخوان مغازه، در پستوی مغازه. با اینحال مبادله کالا امری نیست که بدون هزینه باشد. هزینه مبادلات شامل منابعی می شود که برای انجام مبادله مورد استفاده قرار می گیرند. این هزینه قیمتی نیست که فروشنده کالا آنرا می طلبد ولی برای خریدار به قیمت تمام شده محصول می افزاید. تحریمهای اعمال شده علیه ایران این هزینه را افزایش داده اند و در نتیجه قیمت تمام شده کالاها و خدمات را افزایش می دهند. ولی فرآیند مبادله کالا ادامه پیدا می کند. با این تفاوت که کسانی توان شرکت در این مبادله را دارند که منابع مورد نیاز برای این فرآیند پرهزینه را در اختیار دارند و یا می توانند فرآیند مبادله کالا و خدمات را با اجتناب از پرداخت هزینه ناشی از تحریمها دنبال نمایند. نیازی به یادآوری نیست که این افراد گروهی کوچک از فعالان اقتصادی را تشکیل می دهند که فعالیتهایشان در چهارچوبهای معمول اقتصادی نمی گنجند. برای آن فعال اقتصادی که به چنین منابع و امکاناتی دسترسی ندارد، افزایش هزینه مبادله به معنای کاهش سود است و در نتیجه به سراغ منبع جایگزین می رود.
زمانیکه این جایگزینی صورت می گیرد فرآیند مبادله در جامعه ما برای کالاها و خدمات دیگری ارزش ایجاد می کند، عرضه و تقاضا در حیطه دیگری به سراغ یکدیگر می روند. اینجاست که تحریمها با ایجاد اخلال در هزینه مبادله کالا و خدمات باعث ایجاد یک تحول در نظام مبادله کالا در ایران می شوند بدون انکه مبادله کالا را به صفر برسانند. نتیجه اولیه این تحول این است که از منافعی که فعالان اقتصادی در مبادله کالا و خدمات با کشورهای تحریم کننده دارند کاسته می شود و در نتیجه تقاضای ایشان برای این کالاها و خدمات کاهش پیدا می کند. در نتیجه کاهش این تقاضا ارزش فرآیند مبادله و ارزش این کالاها کاهش پیدا می کند. وقتی مبادله ای صورت نمی گیرد، کالا فاقد ارزش است. از سوی دیگر تقاضا برای مبادله کالا با سایر کشورها افزایش پیدا می کند و این فرآیند مبادله باعث ایجاد ارزش برای کالاهای آن کشورها و در نتیجه ایجاد منافع می شود. روزی که تحریمها به پایان می رسند این احتمال وجود دارد که فعالان اقتصادی ایران منافع بیشتری در حفظ ارتباطشان با کشورهای جایگزین داشته باشند تا از سرگیری ارتباط با کشورهای تحریم کننده، کاری که فاقد هزینه نیست و به منابعی از نوع خود احتیاج دارد. اگر این احتمال واقعیت اقتصادی کشور در آن لحظه از تاریخ باشد، آنوقت تقاضایی برای مبادله تجاری وجود نخواهد داشت. نکته ای که بار دیگر به کشورهای حامی تحریم این واقعیت را یادآوری خواهد کرد که تحریمهای اقتصادی ابزار مناسبی برای تحقق اهداف و منافع ملی نیست.
سر خیابان فرصت 
آقای دکتر دادپی شما خیلی پرکارید. ماشالله از حوزه روابط بین الملل تا تاریخ و ورزش و روزنامه نگاری و تحریم ها و اتاق های بازرگانی و خیار و خیارشور هم تخصص و تجربه دارید و صحبت می کنید و میزگرد شرکت می کنید. والله من که این وبلاگ رو دیدم با این همه تنوع سرم سوت کشید. اگر فقط وبلاگ نویسی بود اشکالی نداشت ولی برای شما خوب نیست. شما دارید راجع به همه حوزه ها مقاله در روزنامه و مجلات می نویسید. کمی احتیاط به خرج بدید تا مثل یکی از وبلاگ نویسان مشهور اقتصادی به «مادر علوم داغ گوناگون» نام گذاری نشید.
خوشحالم که به جمع خوانندگان وبلاگم پیوسته اید و دارید با بایگانی نوشته هایم آشنا می شوید.
البته لازم به ذکر است که تحریم های یک یا چند کشور علیه کشور هدف، می تواند به دو شیوه اعمال شود: 1- تحریم هایی که صدور کالاهای خاص را از کشورهای تحریم کننده به کشور هدف به صورت مستقیم ممنوع می کند. 2- تحریم هایی که فرایند تجارت و بازرگانی کالاها و خدمات را هدف قرار می دهند. در سال های اخیر، تحریم های نوع دوم علیه ایران از شدت بیشتری برخوردار بوده اند. تحریم های در حوزه حمل و نقل و مبادلات بانکی از این نوع هستند. این تحریم ها صرف نظر از اینکه طرف تجاری چه کشوری باشد، هزینه های بازرگانی و به طور خاص واردات را افزایش می دهد. باید به این نکته نیز اشاره کرد، که این موضوع در نهایت خود را به صورت افزایش سطح عمومی قیمت ها در جامعه نشان می دهد، که شاید یکی از مهمترین اهداف تحریم کنندگان باشد. پس شاید هدف تحریم کنندگان، قطع کامل مبادلات کشور هدف نباشد (امری که تحقق آن در واقعیت و بر اساس تجارب تاریخی غیر ممکن است)، بلکه همان افزایش هزینه مبادلات باشد. بنابراین، باید برای مهار تورم، با استفاده از سیاست های اقتصادی مناسب، برنامه ریزی هوشمندانه انجام دهیم.