نفت در دنیای جدید

یادداشت جدیدم برای روزنامه جهان اقتصاد درباره نفت است. بنظر می رسد در تعادل جدید افزایش متعادل و آهسته بهای نفت ممکن است.

این روزها ناظران بازار نفت مشغول اندازه گیری نوسانات کم دامنه و روند تغییرات بهای نفت در بازارهای جهانی در نقطه جدید تعادل هستند. بعد از آنکه بهای نفت ظرف شش ماه بیش از پنجاه درصد سقوط کرد بنظر می رسد این روزها قیمت نفت خام در هر بشکه به آهستگی رو به افزایش گذاشته است. رویدادی که خبر از آغاز دور جدیدی از تحولات و تغییرات در عرضه و تقاضای نفت خام در جهان می ردهد.

در درجه اول تغییرات عرضه جالب توجه هستند. در حالیکه تقاضا ثابت مانده است کاهش عرضه می تواند افزایش بهای نفت را بدنبال داشته باشد. توجیه استراتژیک تصمیم اوپک برای حفظ سطح تولیدش این امیدواری بود که با ادامه کاهش بهای نفت رقبا و بویژه تولیدکنندگان نفت رسوبی از بازار خارج شوند و عرضه نفت بطور ساختاری کاهش پیدا کند. این پیش بینی حداقل در کوتاه مدت درست از کار درآمده است. تنها در ماه آوریل تولید نفت رسوبی دویست هزار تا سیصد هزار بشکه در روز کم شده است.

 کاهش بهای نفت به کمتر از پنجاه دلار باعث شده است تا بسیاری از تولیدکنندگان نفت رسوبی سطح تولید خود را کاهش بدهند. دسترسی این تولیدکنندگان به سرمایه ارزان کاهش پیدا کرده است و بسیاری از سرمایه گذاران در حال انطباق دادن خود با شرایط جدید بازار هستند. و دیگر به بازگشت سریع و با نرخ بالای سرمایه گذاری در این صنعت امیدی ندارند. در حال حاضر فعالیتهای حفاری در ایالات متحده  شصت درصد کمتر از نقطه اوج سال گذشته است و نزدیک به یکصد هزار شغل در این صنعت از بین رفت است. گرچه برخی از ناظران امیدوارند کاهش بهای نفت در بلند مدت باعث افزایش کارایی تولید کنندگان نفت رسوبی، کاهش فعالیت استخراج در میدانهای کم بازده و کاهش بهای تجهیزات مورد نیاز این گروه از تولید کنندگان نفت گردد. با اینحال در حال حاضر در حالیکه این گروه توان تولید نفت بیشتری را دارند حاشیه سود آنها به شدت کاهش پیدا کرده است و فعالیتهایشان کمتر شده است.

وضعیت فعلی تولید کنندگان نفت رسوبی باعث شده است تا ایشان مانند اوپک خواهان افزایش بهای نفت باشند و افزایش مقطعی بهای نفت خام در هر بشکه در بازارهای جهانی باعث گردد تا آنها فعالیتهای خود را افزایش دهند. فراموش نکنیم که این تولیدکنندگان در زمانی موفق به ورود به عرصه تولید نفت شدند که بهای نفت بیش از 120 دلار در هر بشکه بود و در نتیجه موفق شدند که سرمایه لازم را جذب و فن آوری موردنیازشان را طراحی و تولید کنند. به نظر می رسد اگر تحولات بلند مدت در تولید نفت رسوبی را در نظر بگیریم  باز هم عرضه در این صنعت افزایش پیدا نخواهد کرد مگر آنکه متوسط هزینه استخراج نفت طوری کاهش پیدا کند که یک شیفت ساختاری را در پی داشته باشد.

نکته دیگری که می تواند عرضه نفت در بازارهای جهانی را تحت تاثیر قرار دهد حذف تحریمهای بین المللی بر علیه ایران در ماههای آینده می باشد. بسیاری بر این باورند که لغو تحریمها افزایش شدید عرضه نفت را بدنبال خواهد داشت چرا که ایران با تمام ظرفیتش وارد بازار نفت خواهد شد. ایشان پیش بینی می کنند که در نتیجه بهای نفت کاهش پیدا خواهد کرد. این پیش بینی دو نکته را در نظر نمی گیرد. اول آنکه ایران یک عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) می باشد و در تولید تابع سهمیه تعیین شده از سوی این سازمان می باشد. دوم خریداران عمده نفت ایران در حال حاضر هم از این کشور نفت خریداری می کنند. کشورهایی که واردات نفت خود را از ایران متوقف کرده اند هرگز سهم بزرگی از تولیدات ایران را به خود اختصاص نمی دادند. این بعید است که لغو تحریمها  آن افزایش عرضه جهانی نفت را بدنبال داشته باشد که به کاهش بیشتر و چشمگیر بهای نفت منجر گردد.

در حالیکه از عرضه نفت کاسته شده است و سهم تولیدکنندگان نفت رسوبی در بازار رو به کاهش گذاشته است، تقاضا برای نفت تغییرات چشمگیری نکرده است و افق آن نامعلوم است. این درست است که کاهش رشد اقتصادی در کشور چین به این معناست که تقاضای اقتصاد این کشور برای نفت افزایش قابل توجهی نخواهد داشت. اما این به معنای آن نیست که تقاضا کاهش پیدا کرده است. بر عکس کاهش بهای نفت انگیزه اقتصادی طراحی و توسعه فن آوری های پیشرفته را برای کاهش مصرف انرژیهای فسیلی و افزایش کارایی کاربران این نوع انرژیها کم کرده است. بسیاری از تحلیلگران در بخشهای مختلف بر این باورند که شرکتها و بنگاهها حالا استفاده از فن آوری های قدیمی ولی پر مصرف را به صرفه خواهند دید. در نتیجه در حالیکه عرضه کاهش می یابد تقاضا یا ثابت باقی می ماند یا در نتیجه عدم تغییر فن آوری های مورد استفاده و افزایش تعداد کاربران افزایش می یابد.

برآیند کاهش عرضه و ثبات تقاضا افزایش تدریجی بهای نفت است. در ماههای گذشته بهای نفت خام در هر بشکه در بازارهای جهانی افزایشی تدریجی را شروع کرده است. این تغییرات باعث شده است تا بهای هفتاد دلار در هر بشکه یا حتی هشتاد دلار در هر بشکه محتمل بنظر برسد ولی باید این نکته را در نظر داشت برای هر یک دلار افزایش در بهای نفت در هر بشکه نفت رسوبی بیشتری تولید خواهد شد که بهای نفت را کاهش خواهد داد. بنظر می رسد بازار نفت به تعادلی پایدار رسیده است و افزایش بها در آن تدریجی خواهد بود.