بودجه: داستان همیشگی

یادداشتم برای ستون نگاه نخست روز یکشنبه روزنامه جهان صنعت درباره بودجه است، که این روزها بحث روز محافل است. بنظر می رسد با روند کاهشی قیمت نفت امسال مباحث مربوط به بودجه جدیتر از همیشه دنبال می شود، گزارش خوب امیرهادی انواری را از دست ندهید. مقایسه بسیار خوبی بین ارقام مختلف بودجه سال دوم دولت تدبیر و امید و سال دوم دولت قبلی دارد.

پانزدهم آذرماه امسال آقای دکتر حسن روحانی دومین بودجه خود را برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد. در سال مالی آینده دولت قرار است 837 هزار میلیارد تومان خرج کند. رقمی که به مراتب بیشتر از 12 هزار میلیاردیست که تازگیهای شنیده اید. در نتیجه نگران نباشید ان شاءا… بودجه قرار است سرجایش باشد و بماند و هزینه شود. البته با توجه به روند تصاعدی برخی رویدادهای نامیمون این تضمین را درباره سالهای آینده نمی توان داد. گرچه کلیات داستان لوایح بودجه تغییری نمی کند امسال فضای بررسی لایحه بودجه با سالهای گذشته تفاوت دارد.

اول آنچه که تفاوتی ندارد: دولت یا قوه مجریه بعد از کار کارشناسی و در نظر گرفتن اولویتهای موجود و با توجه به برداشتش از اولویتهای موجود لایحه بودجه را تنظیم و به مجلس ارائه می کند. فرض بر این است که در این مرحله دولت منافع و اولویتهای ملی را در نظر گرفته است و لایحه بودجه قرار است رفاه اجتماعی در سطح کشور را بهبود ببخشد. اما زمانیکه بررسی لایحه بودجه در مجلس شورای اسلامی آغاز می شود پیشفرض این است که بررسی لایحه بودجه با توجه به این اولویتها  بعلاوه دلمشغولیهای نمایندگان محترم مجلس صورت می گیرد.

 در این بررسی موادی تغییر می کنند یا تبصره هایی به لایحه بودجه اضافه می شوند که دولت را موظف به هزینه کردن بخشی از بودجه در پروژه ها یا امور خاص مورد نظر اکثریت مجلس در منطقه ای خاص می کند. در نتیجه در حالیکه دولت در برنامه ریزی آزاد است این مجلس است که چهارچوب اجرا و میزان منابع اختصاص داده شده را نهایی ضمی کند. در نتیجه لایحه مصوب مجلس لزوما ابزار مناسبی برای تامین اهداف برنامه ریزان نیست. این واقعیت فرآیند بررسی لایحه بودجه است و بسیاری از برنامه ریزان این تغییرات احتمالی را در تدوین بودجه در نظر می گیرند. در نتیجه در روزهای آینده شاهد بحثهایی درباره اولویتهای برنامه ریزان خواهیم بود که اولویتهای قانونگذاران را آشکار خواهند کرد.

دوم آنچه که تفاوت دارد: اول از همه بهای نفت. خودمان را فریب ندهیم قیمت نفت در بازارهای جهانی نشان می دهد که آیا ارقام بودجه محقق خواهند شد یا نه. ظرافت نوشتن بودجه در این است که اهداف برنامه ریزان در اقتصاد به شرطی محقق می شوند که منابع اختصاص داده شده هزینه شوند. سوال اول این است: آیا این منابع وجود خواهند داشت؟ در حال حاضر قیمت نفت در پیش بینی درآمدهای نفتی بودجه 72 دلار در هر بشکه در نظر گرفته شده است. در حالیکه این بها در حال حاضر 68 دلار است. برای تحقق این درآمدها دو سناریو وجود دارد: شرکت ملی نفت بخش عمده ای از تولیدات خود در سال 2015 را پیشفروش کرده است و در نتیجه اطمینان خاطر دارد که علیرغم کاهش بهای نفت درآمدهای نفتی دولت کاهش پیدا نمی کند. دوم ناظران و کارشناسان اطمینان دارند که این کاهش بهای نفت موقتیست و بهای نفت بزودی افزایش پیدا خواهد کرد و به سقفی خواهد رسید که متوسط بهای نفت را در سال آینده به 72 دلار برساند.

درباره سناریوی اول اطلاعاتی نداریم ولی این سناریو غیرممکن نیست. بویژه آنکه قراردادهای نفت ایران تازگیها به صورت مبادلات پایاپای کالا و خدمات تنظیم می شوند. درباره سناریوی دوم نمی توان نظری داد برای آنکه کارشناسانیکه افزایش قیمت نفت را پیش بینی می کنند با همان شدت و حدتی صحبت می کنند که کارشناسانیکه کاهش بهای نفت را پیش بینی می کنند. در نتیجه آینده نشان خواهد داد که این پیش بینی دولت درست بوده است یا نه.

دومین تفاوت بررسی لایحه بودجه امسال اهمیت پیدا کردن درآمدهای غیرنفتی و بهره وری در مدیریت منابع عمومیست. زمانیکه درآمدهای نفتی کشور رو به کاهش می روند برای حفظ سطح فعلی رفاه اجتماعی و هزینه های عمومی یا صرفه جویی لازم است یا =افزایش درآمدهای غیر نفتی و یا افزایش کارایی و بهره وری دستگاههای دولتی. اهداف لایحه بودجه و برنامه های توسعه به شرط تحقق منابع بودجه و هزینه شدن آنها  و در صورت درستی پیشفرضهای کلی درباره روندی اقتصادی – اجتماعی جامعه محقق می شوند. روند هزینه بعد از مجلس دومین منبع دگرگونیها در احتمال تحقق اهداف بودجه است. در شرایط فعلی بنظر می رسد دولت برای تحقق اهداف روند توسعه و افزایش کارایی بودجه ناچار به اجرای اصلاحات ساختاری و اداری برای افزایش کارایی و بهره وری دستگاههای دولتیست. بررسی مباحثات مجلس در روزهای آینده نشان خواهد داد که آیا نمایندگان محترم الزام افزایش بهره وری را درک کرده اند یا خیر. یا مانند دفعه های گذشته این چند سال رکود در بازار نفت را به امید رونق مجدد پشت سر خواهیم گذاشت تا دوباره درآمدههای نفتی جبران فقدان کارایی و بهره وری را بنمایند؟  فرآیند بررسی و بحث در بودجه داستانی دارد که همیشگیست ولی قطعا نه کسل کننده است و نه بی اهمیت.