سال نو مبارک!  یادداشتم درباره مذاکرات لوزان را برای ستون نگاه نخست  اولین شماره روزنامه جهان صنعت در سال جدید  اینجا بخوانید. راستی می دانستید که در لوزان بود که تشکیل کشور چکسلواکی اعلام شد و مرزهای کشور ترکیه بعد از جنگ جهانی اول نهایی شد؟

بعد از ماه‌ها تعامل و مذاکره با قدرت‌های جهانی روز سیزدهم فروردین در حالی که مردم ایران روز طبیعت را جشن می‌گرفتند، در شهر لوزان در کشور سوییس اعلام شد ایران و کشورهای پنج به‌علاوه یک به تفاهم کلی بر سر تنظیم یک برنامه جامع اقدام مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌های وضع شده به‌واسطه آن رسیده‌اند. همه وزرای امور خارجه حاضر و نماینده اتحادیه اروپا اعلام کردند که تحریم‌ها علیه ایران بعد از امضا و اجرایی شدن این برنامه جامع لغو خواهد شد. روز بزرگی در تاریخ سیاسی معاصر ایران رقم خورده و شکی نیست که پیروزی بزرگی نصیب کشورمان شده است.
تحلیل اقتصادی روند یک مذاکرات سیاسی کار آسانی نیست. با این حال هر استاد مبانی اقتصاد به دانشجویانش می‌آموزد که یک مبادله معمولا زمانی روی می‌دهد که حداقل بهایی که عرضه‌کننده یک کالا طلب می‌کند از حداکثر بهایی که متقاضی آن کالا حاضر به پرداخت است کمتر باشد. در تحلیل روند مذاکرات باید این حداقل‌ها و حداکثرها را در نظر گرفت. نگرانی رسمی و اعلام‌شده کشورهای پنج به‌علاوه یک، برنامه هسته‌ای ایران بوده و هست. این برنامه با وجود صلح‌آمیز بودنش به متحدان این کشورها در منطقه این بهانه و دستاویز را داده است تا علیه ایران وارد کارزار دیپلماتیک بشوند. هدف ایران حفظ برنامه هسته‌ای با وجود این بهانه‌تراشی‌ها و خصومت‌ها و لغو تحریم‌های وضع شده به بهانه آن بود.
از سوی دیگر تقاضای حداکثری کشورهای پنج به‌علاوه یک و متحدانشان به‌ویژه اسراییل، تعلیق کامل برنامه اتمی ایران و تعطیلی کامل آن بود. در بهترین حالت این کشورها از سناریوی لیبی یاد می‌کردند که حکمران سابقش ماشین‌آلات و تجهیزات برنامه را سوار کشتی کرده و تحویل داده بود؛ کاری که دولت ایران و مردم ایران به انجامش راضی نبودند. این یک واقعیت است که در چارچوب توافق منع گسترش سلاح‌های اتمی، ایران حق داشتن یک برنامه صلح‌آمیز اتمی را داراست. اگرچه نظرها درباره گستره این حق و مصادیق برنامه صلح‌آمیز اتمی متفاوت است ولی ایران دارای این حق بوده و هست. در دوره فعلی مذاکرات بحث درباره حدود حقوق ایران و نحوه برخورداری ایران از حقوقش مورد بحث و کنکاش قرار گرفته و در نهایت یک توافق جامع درباره آن شکل گرفته است. در این کشمکش سیاسی مردم ما شاهد بودند که بسیاری از همسایگان و رقبای ایران بدشان نمی‌آمد و نمی‌آید که به بهانه این برنامه هسته‌ای، تحریم‌های اقتصادی مالی محدودکننده ایران بر سر جایشان باقی بمانند و توان منطقه‌ای ایران کاهش پیدا کند. بسیاری از ناظران به این نکته اشاره کردند که برنامه هسته‌ای ابزاری است برای اعتلای ایران و نه یک هدف. رقبای ایران کوشیدند با کشاندن ایران به تصمیم‌گیری درباره بقای برنامه هسته‌ای‌اش یک توافق همه‌جانبه را غیرممکن و هزینه سنگینی را به اعتبار سیاسی کشور تحمیل کنند؛ دامی که ایران دچار آن نشد و از آن اجتناب کرد. مذاکره‌کنندگان ایرانی به‌درستی فهمیدند که باید در فضای بین حداقل‌ها و حداکثرها مانور بدهند و حداکثر ممکن را به ازای حداقل ممکن به‌دست بیاورند.
در حال حاضر سوالات و پرسش‌های زیادی درباره جزییات برنامه جامع اقدام مشترک وجود دارد. مهلت اعلام‌شده برای تهیه این برنامه دهم تیرماه است ولی زمان اجرای آن هنوز مشخص نیست. این ابهام به این معناست که تاریخ دقیق لغو تحریم‌ها معلوم نیست ولی در این نیز شکی نیست که بلافاصله بعد از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک همه تحریم‌های چندجانبه اتحادیه اروپا و یک‌جانبه ایالات متحده لغو خواهد شد. این نه یک حدس بلکه تعهد کشورهای پنج به‌علاوه یک است. یک قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌های پیشین را لغو خواهد کرد و اقتصاد ایران از بند تحریم‌ها رها خواهد شد. در شرایط فعلی فعالان اقتصادی ایران می‌توانند لغو گزینه تشدید تحریم‌ها و قطعیت گزینه لغو تحریم‌ها را جشن بگیرند.
اینها در حالی روی می‌دهد که برنامه هسته‌ای ایران ادامه پیدا خواهد کرد. هیچ‌یک از تاسیسات این برنامه در فردو، اراک یا نطنز تعطیل نخواهند شد. فردو به کار پژوهشی ادامه خواهد داد و یک پیشگام در توسعه کاربردهای دارویی و پزشکی علوم هسته‌ای خواهد بود. غنی‌سازی برای تامین سوخت موردنیاز برای تولید انرژی در نطنز ادامه خواهد یافت و رآکتور اراک بازسازی خواهد شد. برخلاف لیبی، تجهیزات برنامه اتمی در ایران باقی خواهند ماند و حق حاکمیت ایران در این زمینه محترم باقی می‌ماند. محدودیت‌هایی که ایران پذیرفته است تضادی با اهداف رسما اعلام شده برنامه اتمی‌اش ندارد و به توسعه صلح‌آمیز آن لطمه نخواهد زد. به‌نظر می‌رسد با توجه به واقعیت‌های عرصه سیاست بین‌الملل ایران حداکثر ممکن را به دست آورده است و برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را حفظ کرده است. در این میان قطعیت به افق اقتصادی کشور بازگشته است و رکود حاکم بر معاملات و مبادلات رفته‌رفته محو خواهد شد. در فردای تفاهم لوزان آینده اقتصادی ایران روشن است و دیگر گزینه تشدید تحریم‌ها یا شکست مذاکرات وجود ندارد. این افزایش اطمینان به آینده و کاهش عدم قطعیت آن باعث جنب‌و‌جوش اقتصادی در کشور خواهد شد. روزهای آینده ابعاد این افزایش در فعالیت‌های اقتصادی را آشکار خواهد کرد ولی در حال حاضر می‌توان به آینده در سال 94 امیدوار بود. این بهترین عیدی ممکن برای اقتصادی است که با چالش تحریم‌ها در چند سال گذشته دست‌وپنجه نرم کرده است. این دستاوردی است که تخصص و تعهد دست در دست هم برای کشورمان به ارمغان آوردند تا همه بدانیم دانستن زبان مبادلات جهانی به پیشبرد اهداف کشورمان کمک می‌کند و داشتن تخصص لازمه متعهد بودن به منافع ایران است.

 نگاه نخست روزنامه جهان صنعت در اولین روز هفته را اینجا بخوانید که درباره چهارشنبه گذشته بورس تهران نوشته ام.

زمانی که شیشه‌های تالار شیشه‌ای بورس تهران شکسته شد هیچ‌کس تردیدی در ناراحتی تجمع‌کنندگان نداشت و چیزی که باعث تعجب بود این واقعیت است که ایشان فراموش کرده‌اند آنها در این بازار سرمایه‌گذاری کرده‌اند. شاید خوشایند نباشد ولی بازارهای بورس به داشتن فرشته‌های نجات معروف نیستند.
هفته گذشته سقوط شاخص بورس تهران ادامه پیدا کرد. سرعت کاهش (15 درصد ظرف سه ماه) برای بسیاری از سهامداران جزء و سرمایه‌گذاران حقیقی هشداردهنده بود. بسیاری با مشاهده کاهش پیوسته شاخص تصمیم به فروش سهام خود گرفتند. مراجعه این سهامداران برای فروش سهام بود که ازدحام و سپس تجمع آنها را به دنبال داشت. ایشان شاهد بودند که ارزش سرمایه‌شان از بین رفته است.
افزایش عرضه سهام در شرایطی که تقاضا برای اوراق بهادار افزایش نیافته است تنها برای بازار یک معنی داشت؛ ایجاد مازاد عرضه. طبیعی است وقتی تعداد فروشندگان از تعداد خریداران بیشتر است، قیمت کاهش پیدا می‌کند. به این ترتیب قیمت کاهش یافته سهام‌ مختلف کمتر هم شد و رفتار سهامداران به کاهش بیشتر شاخص کل سهام در بازار کمک کرد. مانند هر سرمایه‌گذاری دیگری ارزش اوراق بهادار نه‌تنها به میزان بازگشت سرمایه وابسته است بلکه به علاقه سایرین به خرید و سرمایه‌گذاری در آن نیز وابسته است.سهامداران جزء از این واقعیت به خوبی مطلعند که سهام آنها مطابق قیمت روز بازار ارزش دارد و اگر خریداری نباشد ارزش آن کمتر و کمتر خواهد شد. از این دید تقاضاهای تجمع‌کنندگان از مسوولان سازمان بورس اوراق بهادار برای ورودی حقوقی‌ها یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌ها برای خرید مازاد سهام و حفظ قیمت طبیعی قابل درک است. نکته‌ای که سهامداران بازار بورس در نظر نمی‌گیرند این واقعیت است که سرمایه‌گذاری در نهایت یک تصمیم فردی است و شاید ورود دیگران ولو بانک‌های دولتی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری نیمه‌دولتی به عرصه خرید سهام در سطح فعلی قیمت‌ها توجیه اقتصادی لازم را نداشته باشد.نرخ بازگشت سرمایه در هر کشوری تابع شرایط کلان اقتصادی و ویژگی‌های ساختاری اقتصاد آن کشور است. اقتصاد ایران اقتصادی است وابسته به درآمدهای نفتی و یارانه‌های دولتی. دولت و نهادهای دولتی بزرگ‌ترین نهادهای اقتصادی کشور هستند. تقریبا هیچ پروژه عمده‌ای در ایران وجود ندارد که کارفرمای آن دولت نباشد، پروژه‌هایی مانند پدیده شاندیز دربرابر تعدد و حجم پروژه‌های دولتی رنگ می‌بازند. در نتیجه این ویژگی اقتصادی شرایط و ویژگی‌های فضای کسب و کار توسط دولت تعریف و اعمال شده و می‌شود. سوددهی و موفقیت مالی صنایع و شرکت‌های حاضر در بازار بورس تهران وابسته به توانایی دولت در حمایت از ایشان است. امروز برای کمتر کسی این شک وجود ندارد که هم دولت و هم بانک‌های وابسته به دولت دیگر توان سابق را در حمایت از صنایع ندارند.ظرف شش ماه گذشته شرایط کلان اقتصادی ایران دگرگون شده است. کاهش 65 درصدی بهای نفت در بازارهای جهانی به معنای کاهش درآمدهای نفتی دولت و در نتیجه کاهش توانایی‌اش در حمایت از صنایع بوده است.
سال 1394 برای بسیاری از شرکت‌ها با مراجعه ماموران دولت برای اخذ مطالبات دولتی و تسویه حساب شروع خواهد شد. پرداخت یارانه انرژی به بخش تولید کاهش پیدا خواهد کرد و هزینه برخی فعالیت‌های تولیدی افزایش می‌یابد. در این فضا هیچ سرمایه‌گذاری نیست که نداند نرخ طبیعی بهره سرمایه‌گذاری‌های انجام شده کاهش پیدا خواهد کرد و سود صنایع حاضر در بازار بورس از میزان پیش‌بینی شده کمتر خواهد بود.
به کاهش بهای نفت واقعیت ادامه تحریم‌های بین‌المللی علیه اقتصاد ایران را اضافه کنیم. برخلاف خوشبینی‌ها در نیمه دومین سال ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی تحریم‌ها هنوز برقرار هستند و به نظر نمی‌رسد یک‌شبه برداشته شوند. گویا فعالان اقتصادی و تحلیلگران تازه دارند متوجه می‌شوند فرآیند لغو تحریم‌ها پیچیده و وقت گیر خواهد بود در نتیجه افزایش ناگهانی در حجم مبادلات خارجی پیش‌بینی نمی‌شود. طبیعی است که تحلیلگران و کارشناسان اقتصادی فکر کنند بهره‌وری و تولید در اقتصاد ایران تغییر ناگهانی نخواهد داشت و کاهش توانایی حمایت دولت از شرکت‌های حاضر در بورس جبران نخواهد شد.
در هر بازار بورسی مجموعه این عوامل به این معناست که سهام و اوراق بهادار آن بازدهی پیش‌بینی شده را نخواهند داشت. مانند هر بازاری بورس تهران گذار به نقطه تعادل جدید را شروع کرده است، بسیاری با عرضه سهام خود در بازار این گذار را تسهیل کرده‌اند. خریداران حقوقی می‌دانند که تعادل جدید در بازار هنوز برقرار نشده و در نتیحه کاهش قیمت‌ها ادامه خواهد داشت.تجمع روز چهارشنبه تجمع کسانی بود که نمی‌خواستند باور کنند شاخص بازار می‌تواند سقوط کند و باعث ضرر ایشان بشود. تقاضای ایشان برای مداخله دولت و خریداران حقوقی گرچه قابل درک است ولی مطابق منطق بازار نیست. دولت مسوول خیلی چیزهاست ولی در هیچ جای جهان دولت‌ها مسوول حفظ شاخص بازار بورس نیستند، برعکس ایشان دست بازار بورس را در تحول و تغییر باز می‌گذارند تا بهترین سیگنال قیمتی ممکن را برای ارزش سرمایه‌گذاری‌ها در اختیار داشته باشند. ارزش سرمایه‌گذاری در بازار بورس در حال حاضر در حال تغییر و انطباق با شرایط جدید اقتصاد کلان کشور است. سهامداران جزء به جای هجوم برای فروش سهام که سقوط بیشتر شاخص را به دنبال خواهد داشت شاید بد نباشد که صبر پیشه کنند تا تحولات بازار و تغییر شرایط اقتصاد کلان کشور کامل شوند. خرید و فروش سهام خرید و فروش دلار نیست.

شماره 97 تجارت فردا پرونده ای را به پیامدهای اقتصادی تحولات جهانی هواپیمایی برای ایران اختصاص داده است. یادداشت تحلیلیم را درباره این فرصتها می توانید اینجا بخوانید. فقط آرزو می کنم کاش این فرصتها به دلیل رویدادهایی اینچنین تلخ و ناگوار پیش نیامده بودند. عنوان مطلب فرصت طلاییست که دوستان انتخاب کرده اند ولی دوست ندارم کسی هر پیامدی از مرگ دیگران را فرصت طلایی بداند:

به مسافران پرواز شرکت هواپیمایی مالزی از آمستردام به کوالالامپور فکر می کنم. ظرف چند ثانیه سفرشان در این دنیا به پایان رسید. یک لحظه در حال پرواز به سمت شهری زیبا و آسیایی و لحظه ای دیگر در حال سقوط از ارتفاعی بیش از ده هزار متر به طرف زمین. واژه ها این لحظه دهشتناک را نمی توانند به تصویر بکشند. این رویداد ناگوار که بسیاری آنرا با فاجعه حمله موشکی ناو آمریکایی وینسنس به هواپیمای ایرباس ایران مقایسه می کنند بار دیگر این واقعیت تلخ را یادآور شد که تجربه یک پرواز ایمن در گرو یک آسمان امن است.  آسمانی که با افزایش درگیریهای منطقه ای در اروپای شرقی و خاورمیانه کوچکتر و کوچکتر می شود. آیا آسمان ایران می تواند برای مسافران بین المللی و شرکتهای هوایی ایمنی به ارمغان بیاورد؟ پاسخ بسیاری مثبت است. این هفته تعداد پروازهای عبوری هواپیمایی امارات از آسمان ایران دو برابر شد.

پیش از آنکه بخواهیم پیامدهای سیاسی و اقتصادی چنین رویدادی را بررسی کنیم باید این نکته را یادآور شویم که سالهاست ایران بدلیل موقعیت راهبردیش در منطقه خاورمیانه بعنوان چهارراه  طبیعی ترانزیت کالا و مسافر شناخته شده است. رویدادهای سیاسی دهه های گذشته و رقابتهای منطقه ای و دخالت برخی قدرتهای جهانی باعث شد تا سرمایه گذاریهای هنگفتی برای دور زدن ایران و  کاهش اهمیت استراتژیک آن صورت بگیرد. ولی هر زمان که اضطرار وجود راهی مطمئن را طلب می کند ایران گزینه طبیعیست. افزایش پروازهای عبوری از آسمان ایران همخوان با تصویریست که ما از خود می خواهیم در جهان ارائه کنیم و در راستای اهداف توسعه راهبردی کشور است.

به اینها باید این نکته را اضافه کرد که ایران بخاطر فرهنگ اسلامی و سابقه تاریخیش تامین امنیت مسافران و حمل و نقل بین المللی را بخشی از وظیفه انسانی و رسالت منطقه ای خود می داند. این تاسف بار است که رویدادی چنین تلخ و ناگوار برای هواپیمایی یک کشور دوست در آسمانی ماورای مرزهای ایران به بسیاری از شرکتهای بین المللی ضرورت استفاده از آسمان ایران را یادآور شد. با اینحال سابقه ایران در دهه های گذشته گواه توانایی ساختارهای هواپیمایی و زیرساختهای هوانوردی کشور در تامین امنیت پروازهای عبوری از آسمان ایران است.

بازخوانی پیامدهای سیاسی این امر از دید روابط بین الملل در حیطه تخصص و فعالیت کارشناسان امور بین الملل است با اینحال از دید اقتصاد سیاسی استفاده هواپیماییهای کشورهای منطقه از آسمان ایران را باید به فال نیک گرفت. این یکی از فرصتهاییست که می توان یک موقعیت جغرافیایی را به منافع مشترک اقتصادی تبدیل کرد. افزایش منافع مشترک اقتصادی علاوه بر آنکه باعث نزدیکی روابط سیاسی می تواند باشد باعث افزایش علاقه طرفهای درگیر به حفظ ثبات و پایداری منطقه ای نیز خواهد شد.

سنجش پیامدهای اقتصادی افزایش بازار صادرات خدمات ناوبری هوایی و افزایش تردد هوایی شرکتهای بین المللی در آسمان ایران با در نظر گرفتن اندازه احتمالی پیامدهای مستقیم، غیر مستقیم و جانبی ممکن خواهد بود. در حال حاضر تقاضا برای استفاده از حریم هوایی ایران و خدمات ناوبری فرودگاههای کشور افزایش پیدا کرده است. در صورت عدم تغییر تابع عرضه این به معنای افزایش حجم تعادلی خدمات عرضه شده و قیمت تعادلی برای آنهاست. پیامدهای مستقیم این رویداد شامل افزایش درآمدها و افزایش حجم فعالیتهایی است که مستقیما به ارائه این خدمات مربوط می شوند. پیامدهای غیر مستقیم شامل افزایش یا کاهش فعالیتهایی هستند که بطور غیر مستقیم به فعالیت فرودگاههای کشور وابسته هستند، مانند تغییر در خدمات  و کالاهای مورد نیاز شاغلان و شرکتهای فرودگاهی. آثار جانبی این رویداد معمولا تغییر در فعالیتهای اقتصادی غیر وابسته به این صنعت است که بخاطر تغییر در شرایط اقتصادی ناشی از رویدادهای این صنعت تغییر کرده اند.  اولین پیامد مستقیم این رویداد پس افزایش حجم درآمدهای شرکت فرودگاههای کشور و سیستم فرودگاهیست.

در شرایط فعلی ابراز نظر درباره اندازه دقیق این افزایش ممکن نیست. طبیعیست که شرکتهای هوایی برای کنترل هزینه هایشان بخواهند درباره تعرفه های احتمالی مذاکره نمایند ولی شاید نرخ نهایی آن نباشد که فکر می کنیم. ولی شکی نیست که درآمد شرکت فرودگاهها افزایش قابل توجهی خواهد داشت.  و این افزایش در شرایط فعلی پیامدهای مختلفی را بدنبال خواهد داشت. این افزایش با توجه به حجم بدهیهای شرکتهای هواپیمایی داخلی به شرکت فرودگاهها به معنای افزایش توان این شرکت در حفظ و نگهداری زیرساختهای هوانوردی کشور و مقابله با آثار منفی عدم پرداخت تعهدات شرکتهای داخلیست. از یک سو تبعات مثبت افزایش گردش مالی و جذب درآمدهای ارزی به معنای افزایش سلامت مالی و کاهش نرخ استهلاک فرودگاههای کشور است از سوی دیگر حجم مطالبات معوقه شرکت فرودگاهها به این معناست که بخش کوچکتری از این افزایش درآمد صرف سرمایه گذاری مجدد در زیرساختهای فرودگاهی کشور خواهد شد.

این به این معناست در حالیکه احتمالا فعالیتهای گسترش زیرساختی زیادی در نتیجه افزایش درآمدهای ارزی شرکت فرودگاهها رخ نخواهند داد شاهد افزایش در حجم خدمات و فعالیتهای مربوط به تعمیر و نگهداری تجهیزات و تاسیسات خواهیم بود. البته با توجه به گستردگی فعلی شبکه فرودگاههای کشور بنظر نمی رسد در حال حاضر توسعه فرودگاه مساله اصلی این صنعت باشد. چالش اصلی صنعت فرودگاهی در حال حاضر استهلاک و هزینه ثابت صرف شده در ساخت و ساز شبکه فرودگاهی کشور است که برای تامین آنها به گسترش بازار خدمات و درآمدها احتیاج دارد. افزایش تردد هوایی در آسمان ایران تحقق گسترش بازار خدمات شرکت فرودگاههای کشور خواهد بود.

این گسترش می تواند آغاز مرحله جلب اعتماد فعالان بین المللی صنعت هواپیمایی به ایران باشد. افزایش استفاده از فضای هوایی کشور بار دیگر نامها و براندهای مربوط به صنعت هوایی ایران را وارد مکالمات روزمره بین المللی خواهد نمود. این دوره جلب اعتماد و براند سازی باعث تضمین افزایش درآمدها و پایداری آنها خواهد شد. در حالیکه برای بسیاری براند و تصویر ذهنی یک صنعت فاقد ارزش مالیست در مبادلات امروز اقتصادی یک براند به معنای پتانسیل جذب سرمایه گذاری و مشتریان بیشتر است.

افزایش تردد هوایی در آسمان ایران به معنای این است که بسیاری بزودی متوجه گستردگی شبکه فرودگاهی ایران و کیفیت خدمات ناوبری در کشور خواهند شد. این دوره معرفی در واقع یک فرصت برای پیدا کردن سرمایه گذاران جدید و جذب سرمایه های بین المللی در این صنعت است. مهمترین اثر غیر مستقیم رویدادهای این هفته همین افزایش توانایی شرکت فرودگاهها برای جذب سرمایه گذاریست. افزایش درآمدهای این شرکت به معنای افزایش نرخ بازدهی سرمایه و دارایی های شرکت فرودگاههاست که ذاتا بعنوان یک Holding   تعریف شده است. در دنیای امروز فرصتهای سرمایه گذاری در زیرساختهایی که قیمت تمام شده آنها هنوز رقابتی هستند بسیار نیست. این جذب سرمایه گذاری می تواند هم شامل گسترش کیفیت فرودگاههای کشور و هم شامل توسعه سرمایه انسانی شاغل در آن باشد.

بهره برداری از پتانسیل کامل این فرصتها بدون حل برخی معضلات ساختاری فرودگاههای کشور ممکن نیست. در حال حاضر بنظر می رسد بیزنس مدل موجود در صنعت فرودگاهی متکی به درآمدهای ارزی خدمات ناوبری برای فعال نگه داشتن فرودگاههاییست که شرکتهای داخلی از آنها استفاده می کنند ولی هزینه استفاده از آنها را نمی پردازند. این به معنای این است که نرخ واقعی بازگشت سرمایه در فرودگاههای کشور پایین تر از نرخیست که در شرایط تعادلی بازار خواهد بود. شکی نیست که اصلاح تعرفه های فرودگاهی و چاره اندیشی کلان برای حل معضل مطالبات معوقه شرکت فرودگاهها لازم و ضروریست. با اینحال خوب است بیاد داشته باشیم علیرغم این معضلات این صنعت با توانمندی به سراغ بهره برداری از فرصتی رفته است که می تواند آغازگر دوره جدیدی در تاریخ  آن باشد.

 یادداشت روز چهارشنبه ام درباره گری بیکر در روزنامه دنیای اقتصاد.

او یکی از تاثیرگذارتری اقتصاددانان عصر ماست. تحلیل او از کارکرد خانوار بعنوان یک بنگاه، بسط تحیلهای اقتصاد خرد به رفتار فرد و خانوار و سایر پژوهشهایش او را یکی     از پیشروان و رهبران فکری مباحث اقتصادی امروز کرده است. هنوز در درس اقتصاد کار توضیح نوع نگاه او به کارکرد اقتصادی خانوار و  نقش خانوار بعنوان یک بنگاه اقتصادی بنیان درک عوامل موثر بر تغییرات تابع عرضه نیروی کار است . گری بیکر علاوه بر این یک اقتصاددان بینظیر بود که شاگردان بسیاری را تربیت کرد. او همیشه وهمه جا مشوق پژوهش درباره اقتصاد بود و با وجود کهنسالی همیشه سوالهای خوبی را مطرح می کرد که موضوع تحقیقات بیشتر و موشکافانه تری می شدند.

گری بیکر مانند استادش میلتون فریدمن به بازار آزاد و آزادی انتخاب باور داشت. تزهای او برای توضیح رفتارها و رویدادهایی مورد استفاده قرار می گیرند که تا دهه نود میلادی در انحصار تفکر چپ بودند.  برای گری بیکر اقتصاد ابزار توضیح تمام رویدادها و پایه یک علم فراگیر اجتماعی بود. او و میلتون فریدمن تنها دو اقتصاددانی هستند که  علاوه بر جایزه نوبل، مدال آزادی دولت ایالات متحده را نیز دریافت کرده اند. در کنار سایر فعالیتهایش بیکر وبلاگ نویسی هم می کرد و وبلاگ  بکر – پوزنر را از سال 2004 می نوشت. او وقتی که شروع به نوشتن این بلاگ کرد هفتاد و سه سال داشت.

شاید این را همه ندانند ولی گری بیکر از جمله کسانی بود که از پژوهش درباره اقتصاد ایران حمایت  می کرد و حضورش در میان اقتصاددانان ایرانی باعث دلگرمی نسل جدید اقتصاددانان فارسی زبان می شد.  در سال 2010 او در کنفرانس اقتصاد ایران در دانشگاه شیکاگو به اتفاق همسر فرزانه اش پروفسور گیتی نشاط، استاد مطالعات خاورمیانه دانشگاه ایلینویز – شیکاگو شرکت کرد. ملاقات با او برای بسیاری از ما، نوباوگان، ملاقات با یک غول علم اقتصاد بود. خیلی از ما، از جمله من با شاگردانش کار کرده بودیم و نظریاتش را بعنوان بدیهیات تدریس می کردیم. ولی با اینحال این برنده جایزه نوبل با فروتنی و لبخند با همه صحبت می کرد و دست می داد.  با صبر و حوصله به ارائه های مختلف گوش می داد. یکی از بهترین سوالات کنفرانس را او درباره مشارکت زنان در نیروی کار در ایران پرسید. «شما هم نرخ باروری را کاهش داده اید و هم جمعیت زنان دانشجو افزایش پیدا کرده است، پس چرا مشارکت آنها در نیروی کار بالا نرفته است» از نظر او این سه رویداد سه ضلع یک مثلث بودند. و این که زنان ایرانی علیرغم تحصیلات دانشگاهی و کنترل جمعیت حضور فعالتری در بازار کار ندارند برای او بسیار جالب بود. تناقضی که از همان جلسه یکی دو نفر کار روی آن را شروع کردند. برای بسیاری از ما این نکته جالب بود که او این تناقض را دیده بود وما به آن توجه نکرده بودیم.

خاطر گری بیکر امروزعلم اقتصاد جامعتر و پیشروتر از گذشته است.

مرد نکونام نمیرد هرگز، نیکنام مردی بود و از میان ما رفت.