سه برداشت اشتباه

یادداشتم برای نگاه نخست جهان صنعت روز نهم خرداد.

افزایش بهای بنزین و حاملهای انرژی باعث تکرار برخی حرفهای تکراری و انتقاد به بهانه باورهایی شده است که در واقعیت اقتصادی ریشه ندارند. برداشتهای اشتباه متاسفانه باعث شده است تا بسیاری فرض را بر بهینه بودن وضعیت فعلی بگذارند.

اول در نظر داشته باشید بهای بنزین به هزار تومان در هر لیتر افزایش پیدا خواهد کرد. این افزایش بها بطور موقت به مردم عادی فشار خواهد آورد و باعث می شود تا آنها در میزان مصرف بنزین تجدید نظر کنند. این افزایش بها به معنای کاهش یارانه پرداختی به بنزین است. در نظر داشته باشید که در هزار تومان در هر لیتر در نرخ فعلی برابر ریال و ارز بنزین در ایران هنوز یک سوم متوسط جهانی بهای آن است. افزایش بهای بنزین به معنای حذف یارانه پرداختی برای آن نبوده و نیست. ضمن آنکه با نرخ تورم فعلی کاهش قیمت واقعی بنزین از فردای این افزایش شروع می شود. فراموش نکنیم قیمت بنزین و سایر حاملهای انرژی در ایران شناور نیستند. این بهای هزار تومانی فعلا ثابت است و قیمت اسمی بنزین است. وقتی سایر قیمتها رو به افزایش بگذارد قیمت واقعی بنزین در صورت ثابت ماندن قیمت اسمی آن کاهش پیدا می کند. سه دسته برداشتهای اشتباه این روزها مبنای انتقادات از دولت هستند.

اول. بسیاری باور دارند ایران چون منابع نفت و گاز فراوان دارد پس مشتقات نفت مانند بنزین، گازوییل و سوخت جت در آن باید ارزان باشند. این باور به سه دلیل اشتباه است: اول منابع نفت و گاز محصول نیستند، منابع طبیعی حکم سرمایه را دارند و استفاده از آنها باعث استهلاکشان می شود. تبدیل سرمایه ملی به کالای مصرفی و مصرف بی رویه آن به استهلاک این منابع دامن می زند. دوم وجود منابع طبیعی فراوان به معنای فراوانی محصولات مشتق از آنها نیست. همه می دانند که دولت ایران بارها ناچار به وارد کردن بنزین شده است. سرمایه گذاری در ساخت پالایشگاههای داخلی با هدف فروش بنزین در بازار داخلی به دلیل قیمت بیش از اندازه پایین بنزین در کشور بهیچوجه بصرفه نیست. این دوستان فراموش می کنند که دقیقا به دلیل بنزین ارزان است که ظرفیت پالایشگاهی کشور به اتکای تقاضای داخلی گسترش نمی یابد. سوم فراوانی عرضه کالا به معنای ارزانی آن نیست. بهای هر کالا در نتیجه تعادل عرضه و تقاضا تعیین می شود. فراوانی عرضه در صورتی کالا را ارزان می کند که تقاضا برای آن وجود نداشته باشد. درباره بنزین نمی توان گفت تقاضا برای آن وجود ندارد.

دوم. بسیاری استدلال می کنند که افزایش بهای بنزین به دلیل آنکه باعث افزایش تورم می شود درست نیست. این فرض نادرست می باشد. بهای بنزین بهیچوجه شاخص قیمت کالاهای مصرفی در ایران نبوده و نیست. بویژه وقتی بخاطر می آوریم که بیشترین یارانه به بنزین تعلق گرفته و می گیرد. در نتیجه سیگنال قیمتی بنزین حاوی محتوای اطلاعاتی برای تصمیم گیری اقتصادی  در سطح خرد و یا در سطح کلان نمی باشد. این واقعیت که بهای بنزین ثابت است و با تورم تغییر نمی کند از اهمیت آن بعنوان سیگنال قیمتی می کاهد. واقعیت اینجاست که اقتصاد ایران بواسطه اتکا به درآمدهای نفتی و استقراضهای پیوسته از بانک مرکزی همیشه شاهد نرخهای بالای تورم قیمتها بوده است. افزایش بهای بنزین هرگز موج تورمی بدنبال نداشته است و افزایش بهای حمل و نقل و کرایه سفر نتیجه منطقی آن بوده و هست ولی شاخصهای حمل و نقل بخشی کوچک و البته غیرقابل صرفنظر کردن از شاخص قیمت سبد مصرفی کالا و خدمات در ایران هستند.

سوم. شاید قابل قبول ترین دلیل و انتقاد وارد به افزایش بهای بنزین این نکته باشد که در هر صورت افزایش بهای بنزین به مردم عادی فشار خواهد آورد. کسانیکه این انتقاد را وارد می دانند یک نکته اصلی را فراموش می کنند و آن هزینه عوارض منفی مصرف بی رویه انرژی در کشور است. این درست است که بهای اسمی بنزین در کشور پایین بوده است ولی هزینه واقعی مصرف انرژی توسط مردم عادی همیشه و همه جا پرداخت شده است، البته نه بصورت قیمت بنزین. مردم ایران سالهاست که مشغول پرداخت هزینه واقعی میزان انرژی هستند که مصرف می کنند. آنها شاهد استهلاک زیرساختهای اقتصادی، کمبود منابع مورد نیاز سرمایه ای برای توسعه اقتصادی، افزایش آلودگی هوا در همه شهرهای کشور، ادامه تولید خودروهای ناکارا و ادامه مقررات منع واردات خودروهای کم مصرف بوده و هستند. آیا یک بیمار که از سرطان ریه مشرف به مرگ است از این واقعیت خوشحال خواهد بود که در طول زندگانیش با مصرف بی رویه بنزین ارزان به آلودگی هوایی دامن زده است که او را مبتلا به سرطان کرده است؟ واقعیتی که بسیاری به آن اشاره نمی کنند این است که همه هزینه ها ریالی نیست و به ازای هر ریال یارانه پرداختی به بنزین ساختار اقتصاد ما و مردم ما هزینه های بیشتری در امر توسعه، فن آوری و بهداشت عمومی متحمل شده اند.

باور کنیم که افزایش بهای بنزین یک درد موقتی به دنبال دارد ولی یارانه بنزین هزار درد دائمی را به ارمغان آورده است.