پرواز امن و آسمان ایمن

شماره 97 تجارت فردا پرونده ای را به پیامدهای اقتصادی تحولات جهانی هواپیمایی برای ایران اختصاص داده است. یادداشت تحلیلیم را درباره این فرصتها می توانید اینجا بخوانید. فقط آرزو می کنم کاش این فرصتها به دلیل رویدادهایی اینچنین تلخ و ناگوار پیش نیامده بودند. عنوان مطلب فرصت طلاییست که دوستان انتخاب کرده اند ولی دوست ندارم کسی هر پیامدی از مرگ دیگران را فرصت طلایی بداند:

به مسافران پرواز شرکت هواپیمایی مالزی از آمستردام به کوالالامپور فکر می کنم. ظرف چند ثانیه سفرشان در این دنیا به پایان رسید. یک لحظه در حال پرواز به سمت شهری زیبا و آسیایی و لحظه ای دیگر در حال سقوط از ارتفاعی بیش از ده هزار متر به طرف زمین. واژه ها این لحظه دهشتناک را نمی توانند به تصویر بکشند. این رویداد ناگوار که بسیاری آنرا با فاجعه حمله موشکی ناو آمریکایی وینسنس به هواپیمای ایرباس ایران مقایسه می کنند بار دیگر این واقعیت تلخ را یادآور شد که تجربه یک پرواز ایمن در گرو یک آسمان امن است.  آسمانی که با افزایش درگیریهای منطقه ای در اروپای شرقی و خاورمیانه کوچکتر و کوچکتر می شود. آیا آسمان ایران می تواند برای مسافران بین المللی و شرکتهای هوایی ایمنی به ارمغان بیاورد؟ پاسخ بسیاری مثبت است. این هفته تعداد پروازهای عبوری هواپیمایی امارات از آسمان ایران دو برابر شد.

پیش از آنکه بخواهیم پیامدهای سیاسی و اقتصادی چنین رویدادی را بررسی کنیم باید این نکته را یادآور شویم که سالهاست ایران بدلیل موقعیت راهبردیش در منطقه خاورمیانه بعنوان چهارراه  طبیعی ترانزیت کالا و مسافر شناخته شده است. رویدادهای سیاسی دهه های گذشته و رقابتهای منطقه ای و دخالت برخی قدرتهای جهانی باعث شد تا سرمایه گذاریهای هنگفتی برای دور زدن ایران و  کاهش اهمیت استراتژیک آن صورت بگیرد. ولی هر زمان که اضطرار وجود راهی مطمئن را طلب می کند ایران گزینه طبیعیست. افزایش پروازهای عبوری از آسمان ایران همخوان با تصویریست که ما از خود می خواهیم در جهان ارائه کنیم و در راستای اهداف توسعه راهبردی کشور است.

به اینها باید این نکته را اضافه کرد که ایران بخاطر فرهنگ اسلامی و سابقه تاریخیش تامین امنیت مسافران و حمل و نقل بین المللی را بخشی از وظیفه انسانی و رسالت منطقه ای خود می داند. این تاسف بار است که رویدادی چنین تلخ و ناگوار برای هواپیمایی یک کشور دوست در آسمانی ماورای مرزهای ایران به بسیاری از شرکتهای بین المللی ضرورت استفاده از آسمان ایران را یادآور شد. با اینحال سابقه ایران در دهه های گذشته گواه توانایی ساختارهای هواپیمایی و زیرساختهای هوانوردی کشور در تامین امنیت پروازهای عبوری از آسمان ایران است.

بازخوانی پیامدهای سیاسی این امر از دید روابط بین الملل در حیطه تخصص و فعالیت کارشناسان امور بین الملل است با اینحال از دید اقتصاد سیاسی استفاده هواپیماییهای کشورهای منطقه از آسمان ایران را باید به فال نیک گرفت. این یکی از فرصتهاییست که می توان یک موقعیت جغرافیایی را به منافع مشترک اقتصادی تبدیل کرد. افزایش منافع مشترک اقتصادی علاوه بر آنکه باعث نزدیکی روابط سیاسی می تواند باشد باعث افزایش علاقه طرفهای درگیر به حفظ ثبات و پایداری منطقه ای نیز خواهد شد.

سنجش پیامدهای اقتصادی افزایش بازار صادرات خدمات ناوبری هوایی و افزایش تردد هوایی شرکتهای بین المللی در آسمان ایران با در نظر گرفتن اندازه احتمالی پیامدهای مستقیم، غیر مستقیم و جانبی ممکن خواهد بود. در حال حاضر تقاضا برای استفاده از حریم هوایی ایران و خدمات ناوبری فرودگاههای کشور افزایش پیدا کرده است. در صورت عدم تغییر تابع عرضه این به معنای افزایش حجم تعادلی خدمات عرضه شده و قیمت تعادلی برای آنهاست. پیامدهای مستقیم این رویداد شامل افزایش درآمدها و افزایش حجم فعالیتهایی است که مستقیما به ارائه این خدمات مربوط می شوند. پیامدهای غیر مستقیم شامل افزایش یا کاهش فعالیتهایی هستند که بطور غیر مستقیم به فعالیت فرودگاههای کشور وابسته هستند، مانند تغییر در خدمات  و کالاهای مورد نیاز شاغلان و شرکتهای فرودگاهی. آثار جانبی این رویداد معمولا تغییر در فعالیتهای اقتصادی غیر وابسته به این صنعت است که بخاطر تغییر در شرایط اقتصادی ناشی از رویدادهای این صنعت تغییر کرده اند.  اولین پیامد مستقیم این رویداد پس افزایش حجم درآمدهای شرکت فرودگاههای کشور و سیستم فرودگاهیست.

در شرایط فعلی ابراز نظر درباره اندازه دقیق این افزایش ممکن نیست. طبیعیست که شرکتهای هوایی برای کنترل هزینه هایشان بخواهند درباره تعرفه های احتمالی مذاکره نمایند ولی شاید نرخ نهایی آن نباشد که فکر می کنیم. ولی شکی نیست که درآمد شرکت فرودگاهها افزایش قابل توجهی خواهد داشت.  و این افزایش در شرایط فعلی پیامدهای مختلفی را بدنبال خواهد داشت. این افزایش با توجه به حجم بدهیهای شرکتهای هواپیمایی داخلی به شرکت فرودگاهها به معنای افزایش توان این شرکت در حفظ و نگهداری زیرساختهای هوانوردی کشور و مقابله با آثار منفی عدم پرداخت تعهدات شرکتهای داخلیست. از یک سو تبعات مثبت افزایش گردش مالی و جذب درآمدهای ارزی به معنای افزایش سلامت مالی و کاهش نرخ استهلاک فرودگاههای کشور است از سوی دیگر حجم مطالبات معوقه شرکت فرودگاهها به این معناست که بخش کوچکتری از این افزایش درآمد صرف سرمایه گذاری مجدد در زیرساختهای فرودگاهی کشور خواهد شد.

این به این معناست در حالیکه احتمالا فعالیتهای گسترش زیرساختی زیادی در نتیجه افزایش درآمدهای ارزی شرکت فرودگاهها رخ نخواهند داد شاهد افزایش در حجم خدمات و فعالیتهای مربوط به تعمیر و نگهداری تجهیزات و تاسیسات خواهیم بود. البته با توجه به گستردگی فعلی شبکه فرودگاههای کشور بنظر نمی رسد در حال حاضر توسعه فرودگاه مساله اصلی این صنعت باشد. چالش اصلی صنعت فرودگاهی در حال حاضر استهلاک و هزینه ثابت صرف شده در ساخت و ساز شبکه فرودگاهی کشور است که برای تامین آنها به گسترش بازار خدمات و درآمدها احتیاج دارد. افزایش تردد هوایی در آسمان ایران تحقق گسترش بازار خدمات شرکت فرودگاههای کشور خواهد بود.

این گسترش می تواند آغاز مرحله جلب اعتماد فعالان بین المللی صنعت هواپیمایی به ایران باشد. افزایش استفاده از فضای هوایی کشور بار دیگر نامها و براندهای مربوط به صنعت هوایی ایران را وارد مکالمات روزمره بین المللی خواهد نمود. این دوره جلب اعتماد و براند سازی باعث تضمین افزایش درآمدها و پایداری آنها خواهد شد. در حالیکه برای بسیاری براند و تصویر ذهنی یک صنعت فاقد ارزش مالیست در مبادلات امروز اقتصادی یک براند به معنای پتانسیل جذب سرمایه گذاری و مشتریان بیشتر است.

افزایش تردد هوایی در آسمان ایران به معنای این است که بسیاری بزودی متوجه گستردگی شبکه فرودگاهی ایران و کیفیت خدمات ناوبری در کشور خواهند شد. این دوره معرفی در واقع یک فرصت برای پیدا کردن سرمایه گذاران جدید و جذب سرمایه های بین المللی در این صنعت است. مهمترین اثر غیر مستقیم رویدادهای این هفته همین افزایش توانایی شرکت فرودگاهها برای جذب سرمایه گذاریست. افزایش درآمدهای این شرکت به معنای افزایش نرخ بازدهی سرمایه و دارایی های شرکت فرودگاههاست که ذاتا بعنوان یک Holding   تعریف شده است. در دنیای امروز فرصتهای سرمایه گذاری در زیرساختهایی که قیمت تمام شده آنها هنوز رقابتی هستند بسیار نیست. این جذب سرمایه گذاری می تواند هم شامل گسترش کیفیت فرودگاههای کشور و هم شامل توسعه سرمایه انسانی شاغل در آن باشد.

بهره برداری از پتانسیل کامل این فرصتها بدون حل برخی معضلات ساختاری فرودگاههای کشور ممکن نیست. در حال حاضر بنظر می رسد بیزنس مدل موجود در صنعت فرودگاهی متکی به درآمدهای ارزی خدمات ناوبری برای فعال نگه داشتن فرودگاههاییست که شرکتهای داخلی از آنها استفاده می کنند ولی هزینه استفاده از آنها را نمی پردازند. این به معنای این است که نرخ واقعی بازگشت سرمایه در فرودگاههای کشور پایین تر از نرخیست که در شرایط تعادلی بازار خواهد بود. شکی نیست که اصلاح تعرفه های فرودگاهی و چاره اندیشی کلان برای حل معضل مطالبات معوقه شرکت فرودگاهها لازم و ضروریست. با اینحال خوب است بیاد داشته باشیم علیرغم این معضلات این صنعت با توانمندی به سراغ بهره برداری از فرصتی رفته است که می تواند آغازگر دوره جدیدی در تاریخ  آن باشد.