معجزه ای در کار نیست

یادداشتم برای روزنامه تعادل روز شنبه:

معجزه ای در کار نیست

نگاهی به روند تحولات بازار در هفته گذشته نشان می دهد که گرچه نتایج مذاکرات وین برای بسیاری با سرخوردگی همراه بود، ولی فعالان اقتصادی با تطبیق انتظاراتشان از بازار و شرایط آینده آن به فعالیت خود ادامه می دهند. آنها می دانند در اقتصاد معجزه ها یک شبه اتفاق نمی افتند.

در نوع نگاه رایج در کشور به چالشها و مسائل اقتصادی اولین نتیجه ای که همه می گیرند این است: «اینگونه نباید باشد». تقریبا همه ایرانیانی از بزرگ و کوچک، از روستایی و شهری بعد به شما خواهند گفت «در کشوری با این همه منابع و ثروت رفاه باید در حد…. امکانات در حد….» شما می توانید جاهای خالی را با کشورهای مورد نظرتان پرکنید. ولی واقعیت اینجاست کسی نمی گوید «بهره وری باید در حد….» یا «کارایی در حد…». ما می دانیم وضع چطور باید باشد ولی بقول مرحوم فروغی از غرب بلوارش را می خواهیم نه لابراتوارش را. رفاهی را می خواهیم که نتیجه تخصیص بهینه منابع و بهره وری بالای اقتصاد جامعه است. امکاناتی را می خواهیم که نتیجه گسترش زیرساختها و سرمایه گذاریها در اقتصاد است. ولی هرگز نه نگران بحث بهره وری هستیم و نه نگاهی صادقانه به اقتصاد و رفتارهای اقتصادی می اندازیم. هر چه باشد ما هم از رانتهای مختلف بهره می بریم و کیست که نخواهد زندگی در کاخ را به قیمت کوخ تجربه کند.

هر گردشگری که به ایران می آید از سبک زندگی ایرانیان شکفته زده می شود. در تهران بیشتر از هر شهری با جمعیت مشابه خودروهای مدل بالا وجود دارد، در بازار کالاهای لوکس خرید و فروش می شوند و بسیاری از رفاه نسبی مناسبی برخوردار هستند. این تصویر باعث می شود تا بسیاری فکر کنند ایران آماده یک جهش بزرگ است. کمی منابع لازم است. اگر دلارهای بلوکه شده به ایران برسد، این جهش اتفاق  می افتد. شیرهای خفته بیدار می شوند و مجسمه های سنگی بیدار می شوند و فرشته های بالداری خواهند بود که معجزه می کنند. این رویدادها معمولا در اساطیر باستان ثبت شده اند نه در تاریخ اقتصادی کشورهای جهان. داستان رشد و توسعه کشورها داستان رنج و تلاش نسلهاییست که همتشان را صرف توسعه کشورشان کرده اند. بیایید صادق باشیم.

زمانیکه جنگ جهانی دوم به پایان رسید شارل دوگل رهبر نهضت مقاومت فرانسه و رییس جمهور موقت کشور از مونه، معمار نظریه اتحاد اروپا و بازار مشترک، پرسید درباره فرانسه چه فکر می کند. کشوری که قبل از جنگ چهارمین ناوگان و دومین ارتش جهان را داشت و قبله صاحبان اندیشه و روشنفکران بود. فرانسه در کارنامه فن آوری خود به گسترش صنایع مدرنی مانند خودروسازی و هواپیماسازی می بالید و صاحب یکی از قدیمیترین مدارس مهندسی جهان بود. جواب مونه جالب بود «نه، فرانسه یک کشور پیشرفته نیست». او به حجم بالاهای کالاهای کشاورزی در صادرات و فقدان منابع برای تامین رفاه مورد نظر مردم فرانسه اشاره کرد. برای مونه اتحاد اروپا وسیله ای بود برای افزایش منابع و بهره وری منابع جهت آغاز فرآیند شکوفایی اقتصادی و تامین رفاه کشور. امروز فرانسه یک کشور پیشرفته است.

صداقت درباره واقعیت رویدادها و فرآیندهای اقتصادی اولین گام اصلاح شرایط است. اگر از هر اقتصاددانی بپرسید که آیا ایران آماده جهش بزرگ است به شما خواهد گفت که بنظر اینطور می رسد ولی در واقعیت ایران برای حفظ دستاوردهای اقتصادیش آماده نیست. از دید نرم افزاری اقتصادی، احترام به حقوق مالکیت و سلامت فضای کسب و کار ایران در زمره گروه پیشرو در میان کشورهای در حال توسعه نیست. حتی اگر دلارهای نفتی به تهران برسند قبل از آنکه به سرمایه گذاریهای مولد تبدیل شوند در هزارخم رانت خواری و دیوانسالاری ناکارآمد ناپدید می شوند و مانند دفعات گذشته ارمغانشان برای مردم تنها یک تورم لجام گسیخته است.

 برای آنکه جهش بزرگ روی دهد باید اصلاحات اقتصادی امروز آغاز شوند. اصلاحاتی با هدف نهادسازی و محافظت از کارآفرین و حقوق مالکیتش و مراقبت از کارگر و کارآییش، اصلاحاتی که منحصر به دستگاههای اجرایی نخواهد بود بلکه فرآیند رسیدگی به دعاوی حقوقی مربوط به فعالیتهای اقتصادی را هم در نظر خواهد گرفت. به نظر می رسد در شرایط فعلی همه انتظار معجزه از معجونهای همیشگی دارند: سرمایه گذاری خارجی در سطح دولت به دولت، دلارهای نفتی و فروش بیشتر منابع زیر زمینی. ولی معجزه ای که می خواهیم هرگز اینگونه روی نداده است.

فرآیند رساندن دلارها به تهران طولانی خواهد بود و سرمایه گذاریهای دولتی دردی از چالشهای اقتصادی جوامع شهری و کارآفرینان خرده پا را درمان نخواهد کرد. ما به یک شیفت در ساختار اقتصاد و افزایش بهره وری احتیاج داریم، تغییری که بدون شستن چشمها و ذهنها روی نخواهد داد. وین به همه منتظران لغو تحریمها نشان داد که در درجه اول این رویداد زمانبر خواهد بود، و مهم نیست که از طرفهای مقابل چه بخواهیم واقعیت این است که فرآیند تحریمها به دلیل ذات قوانین بین المللی و دولتهای درگیر طول خواهد کشید. و در درجه دوم مذاکرات در وین به ما یادآور می شود که اقتصاد را نمی توان معطل یک رویداد نگه داشت. امروز، در شرایط فعلی چه باید کرد؟ پاسخ ساده است. بقول ابوسعید ابی الخیر » خدایش بیامرزد که هر کس از آنجا که هست یک گام فراتر اید»