تجارت خارجی و بنادر

برای هفدمین شماره هفته نامه حمل و نقل نوشتم.

بدون شبکه حمل و نقل داشتن مبادلات خارجی و تجارت خارجی پویا و رو به رشد ممکن و میسر نیست. هزینه حمل و نقل و منابع و زمان مورد نیاز برای انتقال کالا از کشور مقصد به کشور مبدا هنوز یکی از موانع تجارت خارجیست. با توجه به نقش عمده بنادر و تواناییشان در حمل و نقل انبوه کالا افزایش کارآیی بنادر بعنوان عامل تسهیل کننده تجارت خارجی و تسریع کننده رشد آن می تواند حائز اهمیت باشد.

علیرغم تحریمها و مشکلات ناشی از کاهش بهای نفت در پایان اردیبهشت ماه سال جاری آقای مسعود کرباسیان رییس کل گمرک ایران اعلام کرد تراز تجاری کشور مثبت شده است. در دو ماه اول سال جاری صادرات غیر نفتی به 7.7 میلیارد دلار و واردات به 5.5 میلیارد دلار رسیده اند. کاهش بهای نفت کاهش ارزش صادرات و واردات را به دنبال داشته است و از توان تجاری کشور کاسته است. در این شرایط افزایش کارآیی و بهره وری در بنادر کشور می تواند راهی برای جبران اثر منفی کاهش بهای نفت بر تجارت خارجی کشور باشد.

پژوهشگران در مطالعه تجارت خارجی از هزینه حمل و نقل و زیرساختهار اقتصادی برای توضیح تغییرات حجم تجارت خارجی، دسترسی به بازارها و تغییرات درآمد سرانه استفاده کرده و می کنند. نکته جالب توجه در مقایسه کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافتی کارآیی و کارآمدی بنادرشان است. بعنوان نمونه تولیدکنندگان و بازرگانان ایالات متحده بعلت برخورداری مناسب کشورشان از شبکه گسترده ای از بنادر با ظرفیت بالا و مدیریت کارآمد به بازار آمریکای لاتین دسترسی به مراتب بهتری دارند. در حالیکه همتایانشان درکشورهای آمریکای لاتین هزینه حمل و نقل کالا به ایالات متحده یک مانع اصلی دسترسی به بازارهای این کشور و افزایش صادرات این کشورها به آمریکاست. این مانع در نتیجه ناکارآمدی بنادر افزایش پیدا کرده و می کند.

در اوایل دهه 2000 با مطالعه سیصدهزار مشاهده انجام شده درباره حمل و نقل بنادر در ایالات متحده کلارک، دالر و میکو سه اقتصاددان امریکایی نتیجه گرفتند که بنادر نقش اصلی را در تعیین هزینه حمل و نقل ایفا می کنند. ارتقاء کارآیی بنادر از یک چهارم پایین جدول به یک چهار اول جدول هزینه حمل و نقل را بطور متوسط 12 درصد کاهش می دهد. در حالیکه بنادر ناکارآمد و با بهره وری پایین باعث افزایش هزینه حمل و نقل و جابجایی بار می شوند. از بعد هزینه یک بندر ناکارآمد که بخوبی مدیریت نمی شود در مقایسه با بنادری که فاصله جغرافیایی یکسانی دارند انگار بطور متوسط شصت درصد از بازارهای مبدا واردات و مقصد صادرات بیشتر فاصله دارد. این به معنای افزایش نجومی هزینه حمل و نقل و ایجاد موانع بیشتر بر سر راه تجارت خارجیست. حال آنکه کاهش ناکارآیی و افزایش کارآمدی، بهبود زیرساختها و کاهش مقررات زائد و دست و پا گیر به معنای افزایش  25 درصدی مبادلات دوجانبه تجاری بین دو کشور با ویژگیهای متوسط اقتصادی خواهد بود.

افزایش کارآیی بنادر کشور در شمال و جنوب با کاهش هزینه حمل و نقل می تواند افزایش حجم مبادلات تجاری را بدنبال داشته باشد و بنظر می رسد الان ارزش افزوده ناشی از چنین تلاشی از هر زمان دیگری برای اقتصاد کشور بالاتر است.