هواپیماییها و مردم: چرا مسافران به تاخیر واکنش نشان دادند؟

یادداشتم برای سالنامه تجارت فردا  درباره هواپیمایی ها و تاخیر پروازها و واکنش مردم به آنهاست. سال نو را به دوستان تجارت فردا تبریک می گویم.

این روزها در ایران شاهد پدیده جالبی هستیم: وقتی هواپیما نقص فنی دارد مسافرینش پیاده نمی شوند. در گذشته کار هواپیماییها راحت تر بود. پرواز لغو می شد مسافران یا با پرواز بعدی می رفتند یا با وسائل نقلیه جاده ای سفر می کردند. اما این روزها دیگر مسافران خسته شده اند. در ایام نوروز 94 احتمالا شاهد تکرار این رویدادها خواهیم بود.

وقتی مسافری بلیطی می خرد در واقع قراردادی را با شرکت هواپیمایی منعقد کرده است. طبق این قرارداد شرکت هواپیمایی در ازای دریافت بهای بلیط تضمین می کنند که مسافر از فرودگاه مبدا به فرودگاه مقصد برسانند. این ضمانت به این معناست که شرکتهای هواپیمایی از توانایی عملیاتی و فنی کافی برای تامین هواپیمایی مطمئن و بی عیب از لحاظ فنی جهت انجام پروازی امن و بی خطر برخوردارند. این توانایی عملیاتی در گرو داشتن سرمایه لازم، نیروی انسانی متخصص و بهره وری از یک شبکه پشتیبانی قطعات فنی قابل اتکا می باشد. در نهایت احترام برای تمام زحمتکشان صنعت هواپیمایی از مدیران و خلبانان تا پرسنل فنی و نگهداری در حال حاضر شرکتهای هواپیمایی از این توانایی برخوردار نیستند.

بعد از چند دهه تحمل اثر تحریمهای بین المللی و چند سال تحمل فشار تحریمهای تشدید شده بین المللی در کنار سیاست غلط قیمت گذاری ثابت از بالا بدون توجه به نوسانات تقاضا شرکتهای هواپیمایی نه تنها از سرمایه لازم برخوردار نیستند بلکه توان تهیه قطعات خود را از طریق کانالهای رسمی و قابل اعتماد و مورد تایید سازمان هواپیمایی کشوری ندارند. این شرکتها با وجود برخورداری مقطعی از امکانات دولتی مانند دریافت ارز به نرخ دولتی یا وامهای بانکی تنها در جمع آوری زیان انباشته موفق بوده اند. رکورد جهانی آنها در تعداد ساعات تاخیر در پرواز است. تاخیرهای مکرر پروازهای مختلف نتیجه تحلیل رفتن توانایی عملیاتی شرکتهای هواپیمایی در چندین سال گذشته است.

واقعیت تلخ اینجاست که علیرغم تحریمها دولتها هرگز سیاستها و مقررات خود را در عرصه هواپیمایی بازنگری نکردند و با شرکتهای هواپیمایی طوری رفتار کردند که انگار آنها در یک بازار جهانی با آزادی کامل و دسترسی به قطعات مورد نیازشان فعالیت می کنند. سیاستگذاران هرگز نپذیرفتند که تحریمها افزایش سنگین هزینه های عملیاتی را بدنبال داشته اند و افزایش اسمی بهای بلیط در این شرایط بی معناست. در واکنش به این محیط فعالیت اقتصادی شرکتهای هواپیمایی به جای سرمایه گذاری در ناوگان تلاششان را معطوف عملیاتی نگه داشتن ناوگانشان کرده اند. با توجه به توانایی مالی تحلیل رفته و قطع ارتباطات فنی این تلاش به معنی صرف هزینه های سنگینتر و تحمل نرخ استهلاک تر بالاتر از حد عادی بوده است.

در این شرایط بلیط سفر هوایی دیگر قرارداد و ضمانت پرواز به مقصد نیست، بلکه بیشتر شبیه وعده یک پرواز به مقصد در کشوریست که وعده بسیار داده می شود. ولی مسافران از وعده پرواز خسته شده اند و خود پرواز را طلب می کنند. آنها مصرف کننده هستند و بنظر می رسد بعد از سالها تحمل شرایط پروازهای هواپیمایی الان از خود می پرسند چه کسی مسوول است؟ آنها می دانندکه آنها بعنوان مسافر گناهی جز خرید بلیط ندارند و مسوول شرایط کس دیگریست.

ایشان از پرداخت هزینه تحریمها با زمان و اخلال در برنامه ها مسافرتی خود خسته شده اند. آنها می خواهند کسی کاری کند و مسوولیت قبول کند. مسافران ایرانی دیگر نمی خواهند قربانی شرایط باشند. اینجاست که تصمیم به عدم ترک هواپیما گرفته می شود و پافشاری آغاز می شود. وقتی که شرکتهای هواپیمایی به فشار پاسخ می دهند در دنیای ارتباطات امروز مسافران دیگر خیلی سریع این روش را اتخاذ می کنند. این جای تعجبی ندارد که چرا مسافران از هواپیما پیاده نمی شوند. این جای تعجب دارد که چرا مسوولان و سیاستگذاران همچنان به امید رفع تحریمها مقررات حاکم و نظام قیمت گذاری در هواپیمایی را تغییر نداده اند. گویی ایشان انتظار دارند مردم و هواپیمایی ها خود مسائل ناشی از تحریمها را رفع و رجوع کنند و برای ایشان مزاحمتی فراهم نیاورند. در این روزها که بحث اقتصاد مقاومتی در جامعه مطرح است خوب است یادآور شویم مقاومت دربرابر تحریمها به معنای انکار وجود آنها و تحمیل هزینه های ناشی از آنها بر تولیدکنندگان نیست. بنظر می رسد از خلبان تا مسافر همه در صنعت هواپیمایی خسته اند. وقت تغییر این ساختار کهنه که دیگر ربطی به واقعیتهای اقتصادی ندارد رسیده است.