تقصیرها را به گردن تحریم ها نیندازیم

  یادداشتم برای این شماره تجارت فردا (شماره 119) به بهانه تاخیرهای زیاد پروازهای داخلی در ایران که با عنوان تقصیرها را به گردن تحریمها نیندازیم درباره عدم تغییر  ذهینت در صنعت هواپیمایی منتشر شده است.

در شش  ماهه نخست سال 1393 مجموع تاخیر در انجام پروازهای مسافری در ایران به 12360 ساعت رسیده است. این رقم با هیچ تعریفی در چهارچوب استانداردهای جهانی هواپیمایی نمی گنجد. این تاخیرها چگونه بر صنعت هواپیمایی در کشورمان تاثیر می گذارند؟

تاخیر در پرواز تنها باعث نارضایتی مسافران نمی شود. تاخیر پرواز رویدادیست با آثار چند جانبه. در نتیجه تاخیر در پرواز هم مسافران و هم هواپیماییها و هم فرودگاهها متحمل هزینه می شوند و بخشی از تقاضا برای سفرهای هوایی در ساختار فعلی برای همیشه از بین می رود. بطور غیرمستقیم تاخیر در پروازهای مسافری و تجاری با کاستن از حجم تراکنشهای اقتصادی ممکن و فعالیتهای اقتصادی بر تولیدناخالص داخلی اثر می گذارد و از آن می کاهد.

در واقع تخمین هزینه واقعی ناشی از تاخیر پروازها در هر کشوری یکی از چالشهای پژوهشگران است و هرازگاهی گروه جدیدی از محققان به بررسی آن می پردازند. بعنوان نمونه در سال 2010 مرکز ملی پژوهشهای ممتاز در هواپیمایی National Center of Excellence for Aviation Research گزارشی منتشر کرد که نشان می داد در سال 2007 کل هزینه تاخیر پروازها در ایالات متحده به 32.9 میلیارد دلار می رسیده است که شامل 8.3 میلیارد دلار هزینه به هواپیماییها، 16.7 میلیارد دلار هزینه اضافی برای مسافران، 3.9 میلیارد دلار هزینه تقاضای از دست رفته برای سفرهای هوایی و 4 میلیارد دلار کاهش تولید ناخالص داخلی بوده است.

چنین تحقیقی درباره اثر اقتصادی تاخیر در پروازها در ایران وجود ندارد ولی با توجه به حجم بالای تاخیرها در پروازهای مسافری و تجاری در ایران تنها می توان حدس زد که هزینه کل تحمیل شده به مسافران، خطوط هوایی و فرودگاههای کشور به میلیاردها برسد. باعث تاسف است در حالیکه همه توان مسوولین و فعالان اقتصادی صرف افزایش رشد اقتصادی و تسریع روند توسعه در کشور می شود تاخیرهای هواپیمایی ها بر تولید ناخالص داخلی اثر منفی قابل توجهی می گذارد. 12360 ساعت تاخیر پرواز تنها یک رکورد عملیات هواپیمایی نیست بلکه شاخصیست که خبر از میلیاردها تومان هزینه و اتصراف هزاران مسافر احتمالی خطوط هواپیمایی کشور می دهد.

در این تاخیرها مسافران اولین گروه قربانی هستند. ایشان که با فرض سفری امن و بی خطر و بدون تاخیر بلیط تهیه کرده اند ساعتها یا در ترمینالهای فرودگاهها سرگردان می شوند و یا در هواپیما به انتظار به حرکت درآمدن هواپیما منتظر می مانند. آنها به قرارهایشان دیر می رسند و بجای داشتن تجربه ای خوش و شیرین که بخواهند تکرارش کنند خاطره ای بد خواهند داشت که می خواهند فراموشش کنند. یکی از نکاتی که بسیاری از برنامه ریزان هواپیمایی و مدیران شرکتها در ایران در نظر نمی گیرند این واقعیت علمیست که سر زمان انجام شدن پرواز شاخص اصلی کیفیت پرواز برای بسیاری از مسافران هوایی در سراسر جهان می باشد. تحقیقات نشان می دهد که برای بسیاری از مسافران کیفیت خدمات کابین، غذای سرو شده و هواپیما در مرحله بعدی کیفیت پرواز قرار داشته است.

شاید این بی توجهی به اهمیت تاخیر پروازدر تعریف کیفیت و استانداردهای کیفی یک پرواز در صنعت هواپیمایی ریشه در تحریمهای سنگین و بلندمدت وضع شده علیه این صنعت داشته باشد. ولی در عمل باعث شده است که بسیاری از شرکتهای هواپیمایی منابع و امکانات خود را صرف فعالیتهایی کنند که گرچه به فعالیتشان رنگ و جلای دیگری می دهد ولی تجربه کیفی مسافران را بهبود نمی بخشد. حجم بالای تاخیر پرواز در سفرهای هوایی برای شرکتهای هوایی تنها به معنای هزینه برای مسافران نیست. این شرکتها که به افزایش تقاضا برای سفرهای هوایی احتیاج دارند در هر تاخیر پرواز گروه دیگری از مسافران را از دست می دهند. علاقه به سفرهای هوایی در داخل کشورمان و ارجح بودن سفر زمینی ریشه در همین تاخیرها دارد.

مسافری که برای سفر به مشهد، 12 ساعت سفر زمینی، باید تاخیری 10 ساعته را تحمل کند متقاعد می شود که در سفر بعدی از راه زمینی عازم مشهد بشود. مهم نبودن تقاضا برای سفرهای هوایی در برنامه ریزی برای خطوط هواپیمایی کشور در تعطیلات نمود دیگری پیدا می کند. معمولا خبری از پروازهای فوق العاده برای مقصدهای پر طرفدار در شمال کشور نیست. با وجود ترافیک سنگین جاده ها که طول سفر را دو یا سه برابر می کند کسی مایل به پرواز به رشت یا ساری یا نوشهر نیست. ناوگان هواپیمایی ایران به مدلهای خاصی از هواپیما عادت کرده است و کسی نمی کوشد که وارد مسیرهای پرطرفدار احتمالی بشود. مسیرهایی که تاخیرهای هوایی آنها را از نقشه عملیاتی حذف کرده اند.

زمانیکه مسافر بلیطی را می خرد در واقع قراردادی را منعقد کرده است که در آن شرکت هواپیمایی متعهد به انجام به موقع پروازی امن و با آرامش شده است. این واقعیت که در موارد بسیاری شرکتهای هواپیمایی به تعهد خود دربرابر مسافران عمل نمی کنند به معنای نقض حقوق مسافران سفرهای هوایی در کشور است. این نکته بسیار جالب توجه است که در برنامه ریزی گسترش سفرهای هوایی و ناوگان کشور معمولا صحبت از تعداد صندلیها و یا حجم اضافه شده به تعداد مسافران هواییست. کمتر مدیر یا مسوولی هدفی بر مبنای کاهش تاخیر در پروازهای هوایی تعریف کرده یا می کند.

در بالا اشاره شد که شاید دلیل این امر تحریمها باشد. خود نگارنده بارها شاهد پروازها یا مسافری پروازی بوده است که هواپیما بدلیل نداشتن موتور یا نقص فنی از انجام آن ناتوان بوده است. و مسافران ساعتها منتظر جایگزینی هواپیما یا تعمیر آن بوده اند. فقدان قطعات و زیرساخت پشتیبانی فنی در صنعت هواپیمایی در کشور افزایش چشمگیر تاخیرهای هوایی را در برداشته است. ولی آیا فقط تحریمها دلیل این تاخیرها هستند؟

تحریمها یک دلیل این تاخیرها هستند. متاسفانه در سومین دهه تحریمهای هواپیمایی بنظر می رسد که تحریمهای هواپیمایی ذهنیت مدیران هواپیمایی را در برابر مسوولیتهایشان تغییر داده اند. وقتی مدیری تحریم را دارد که فقدان کارآیی و کاهش کیفیت را توجیه کند چطور می تواند در رفتار خود دنبال دلیل اصلی فقدان کارآیی دستگاه تحت مدیریتش باشد؟ دلیل اصلی تاخیرهای هوایی در ایران فقدان مدیریت واقع بین و متخصص متکی بر واقعیتهای بازار است. با وجود آنکه میلیونها دلار صرف پروژه های شکست خورده ای مانند ساخت ایران – 140 شد و با وجود آنکه دانشگاهها و بنگاههای صنعتی بسیاری درایران تخصص لازم برای تولید و عرضه قطعات هواپیمایی در ایران را دارا می باشند هنوز ناوگان هوایی ایران برای تامین قطعه کاملا به خارج از کشور وابسته است.

نکته جالب و دردناکیست ولی باید گفت. گسست بین بخش تولید که نظامی می باشد و بخش نظارتی که کشوری و بخشی از وزارت راه است باعث شده است تا حلقه هواپیمایی در کشور کامل نباشد. از سوی دیگر علیرغم تحریمها بخش نظارتی و سازمان هواپیمایی کشوری تغییری در شیوه های نظارتی و رفتار خود نداده است. جالب اینجاست که در حالیکه شرکتهای هواپیمایی از تحریمهای خارجی رنج می برند بسیاری از مدیران باید با موانعی دست و پنجه نرم کنند که آنرا تحریم داخلی می نامند. آنها نمی توانند هزینه تحریمها را وارد محاسبات خود کنند چون مطیع دولت قیمت گذاری هستند که قیمت بلیط را ثابت می خواهد.

تاخیر پروازها در ایران به این دلیل روی نمی دهند که صنعت هواپیمایی تحریم است بلکه نتیجه ذهنیتی می باشد که در برابر تغییر ساختار صنعت و پذیرفتن واقعیات روز مقاومت می کند. ذهنیتی که فکر می کند مسافر باید پروازی ارزان ولو بی کیفیت داشته باشد تا پروازی با کیفیت ولی گران. تا زمانی اینکه این ذهنیت بر صنعت هواپیمایی حاکم است تاخیرها ادامه دارند و ما میلیاردها ضرر خواهیم کرد. میلیاردهایی که از شمردنشان پرهیز می کنیم.