شبیه سازیهای تاریخی

تاریخ شگفت انگیز است. زمانیکه درباره اعصار گذشته می خوانیم و احساس می کنیم در میان مردمانشان زیسته ایم و چیزی درباره ایشان می دانیم که ما را به آنها پیوند می دهد، هیجانی که بر ما غلبه می کند که احتمالا بیشتر از احساسات کسانی بوده است که در آن سالها زندگی کرده اند. همه می خواهند از تاریخ درس بگیرند و مشتاقانه گاهی زیادی از آن درس می گیرند.

گرچه ثبت تاریخ در کشور و جامعه ما به کندی صورت می گیرد و بسیاری بر این باورند که «ما حافظه تاریخی نداریم» ولی در بحثهای سیاسی و اجتماعی همه بوفور از شخصیتهای تاریخی و شبیه سازی حوادث حال با رویدادهای گذشته استفاده می کنند. شخصیتهای برجسته سیاسی تاریخ معاصر ما از این شبیه سازیها برای متحد کردن توده ها و انتقال پیامشان با مهارت و نبوغ خاصی استفاده کردند. مثلا یزید نامیدن صدام در جریان دفاع مقدس نه فقط یک حرکت تبلیغاتی بود بلکه باعث شد تا آحاد ملت تصویری واضح از تبهکاریهای او داشته باشند و بتوانند او را با سمبل بدیها در مذهب شیعه و فرهنگ ایرانی یکی بدانند.

اما تاریخ منحصر به چند سمبل نیست بلکه پر از داستانها و روایتهاییست که شخصیتهای خوب و بد در آن حضور دارند و می توان به آنها مراجعه کرد. بعضی اوقات استفاده از تاریخ نه برای درس گرفتن از آن است و نه برای ارائه تصویری دقیق از شرایط حال. گاهی اوقات ما از تاریخ برای توجیه خود استفاده می کنیم. برخی می کوشند تا با یادآوری بخشهایی از آن موقعیت و عملکرد خود را جلوه دهند. در این روش معمولا پیشزمینه آن رویداد خاص و نتایج آن فراموش می شود و تنها بر یک عملکرد و یا موضع تاکید می شود که تایید عملکرد راوی امروزش را به همراه دارد.

در این برخورد با تاریخ ساده کردن یک ماجرا به یک عملکرد و حذف شرایط زمان و مکان باعث تغییر درس تاریخی می شود. و گاهی حتی باعث تثبیت یک اشتباه و تایید یک عملکرد نادرست می شود. در این نوع برخورد تقریبا برای هر عملکرد بخشی از تاریخ بعنوان گواه آورده می شود و نام شخصیتی برده می شود بدون آنکه راوی بخود زحمت بدهد تا ربط موضوعات به یکدیگر را مشخص کند. چند روز پیش سخنرانی دوستی از ایام دبیرستان را می خواندم که  پر از چنین شبیه سازیهای بود که پیامش توجیه رفتارهای اخیر دولت فعلی بود. ولی نه در آن اثری از تطبیق شرایط فعلی با یک دوجین داستان و روایتی بود که تعریف کرده است و نه جایی در ربط حوادث.

در شبیه سازی تاریخی باید مراقب بود که چه زمانی را به چه زمانی و چه کسانی را به چه کسانی تشبیه می کنیم. در روزهایی که  خواهند آمد، سالهای پنجاه و هفت، دهه اول انقلاب و دفاع مقدس بسیار مطرح خواهند شد. بسیاری خواهند کوشید تا با تشبیه شرایط فعلی به آن دوران له یا علیه سیاستی و یا سیاستمداری صحبت کنند. بیایید قبل از آن به مقایسه شرایط کنونی و شرایط آن دوران بپردازیم، انتظارات و خواستهای این دوره ها را مقایسه کنیم و با ذهنی باز از همه پنجره ها به دوران گذشته و امروزمان بنگریم.  کار خیلی داریم، تحلیل، تحقیق، نتیجه گیری…