بادها مرز نمی شناسند

در منطقه خاورمیانه ما در یک اکوسیستم بزرگ زندگی می کنیم.توفانهای خاک و شن اخیر نشان می دهد تفاوتهای ما در زبان و مذهب و قومیت تغییری در این واقعیت نمی دهد. این یادداشت برای ستون نگاه نخست روزنامه جهان صنعت به این بهانه نوشته شده است.

توفان خاکی که از قاهره تا تهران زندگی اقتصادی جوامع و شهرهای کشورهای منطقه را تحت تاثیر قرار داد باردیگر نشان داد که بادها مرز نمی شناسند. خاورمیانه به یک استراتژی واحد و هماهنگی در سیاستگذاری ملی احتیاج دارد تا ساکنینش بتوانند نفس بکشند.

ریزگردها یکی از آن واژه هاییست که در سالهای اخیر وارد فرهنگ لغات متداول مردم ایران شده است. خشک شدن هورهای جنوب شرقی عراق و تخریب بی رویه محیط زیست در دشتهای جنوب غربی ایران آنقدر گسترده بوده است که گویی امروز ما در دنیای دیگری زندگی می کنیم. توفانهای خاک آسمان آبی را تیره و تار می کنند و فعالیت اقتصادی  را در شهرها متوقف می کنند. آنچه که اینروزها استانهای غربی کشور تجربه کردند نتیجه تحریب محیط زیستیست که سالها جنگ و ناآرامی داخلی را تجربه کرده است.  این یک واقعیت است که سیاستهای دولتمرداران دولتهای مختلف منطقه در مقاطع مختلف باعث تشدید یا کندی روند این تخریب شده اند ولی نتوانستند این روند را متوقف کنند، البته این هم یک واقعیت است که هیچ دولتمردی نمی تواند جلوی توفان را با ابزار ساخت انسان بگیرد. گام اول مقابله با رویدادهایی از این قبیل پذیرفتن این واقعیت است که چنین پدیده هایی معلول هستند و علت تخریب است. برای مقابله با معلول باید علت را بر طرف کرد.

طی دهه های گذشته  محیط زیست و تخریب زیست محیطی وزن اندکی در سیاستهای دولتهای منطقه داشته اند. دولتهای مختلف منطقه از دولت امارات گرفته که به بهانه توسعه به جزیره سازی مصنوعی روی آورد تا صدام حسین دیکتاتور عراق که به خشک کردن هورهای جنوب شرقی عراق فرمان داد تا جمعیتی مخالف و شورشی را سرکوب کند همیشه بهانه ای داشته اند که محیط زیست را فراموش کنند. این سیاستمداران تخریب محیط زیست را یا بهای توسعه اقتصادی کشورهایشان دانسته اند یا راهی برای تحکیم قدرت سیاسی. افزایش تعداد و گسترش منطقه تاثیر توفانهای خاک و شن نشان می دهد که این سیاستها تا چه اندازه کوته بینانه و مخرب بوده اند.

تالابهای جنوب شرقی عراق و خوزستان با وسعتی معادل بیست هزار کیلومتر مربع قبل از این اقدامات بزرگترین اکوسیستم از نوع خود در غرب آسیا بودند. در فاصله دهه 1330 و 1380 سطح پوشش این تالابها به ده درصد سطح طبیعی کاهش پیدا کرد. نکته دیگر درباره این تالابها مشترک بودن آنها بین کشورهای ایران و عراق است. بعنوان نمونه یک سوم هورالهویزه یا تالاب بزرگ هویزه در ایران و مابقی آن در کشور عراق قرار دارد. اداره کل محیط زیست خوزستان مساحت این تالاب در ایران حدود ۱۱۸۰۰۰ هکتار می‌باشد ولی این مساحت در سالهای اخیر کاهش پیدا کرده است  و مطابق برخی از تخمینها نیمی از محدوده آن خشک شده است. گرچه احیای تالاب هویزه یا هورالعظیم در «دستور کار» دولتهای ایران و عراق قرار گرفته است ولی تا احیای این تالابها توفانهای شن و تبعات اقتصادی ناشی از آنها ادامه خواهند داشت.  و البته همه می دانند از «دستور کار» تا «انجام کار» فاصله زمانی قابل توجهی وجود دارد.

هفته های اخیر شاهد  تعطیلی فعالیت اقتصادی و اجتماعی در استانهای غرب ایران، زمینگیر شدن خطوط هوایی مصر و اختلال در زندگی اقتصادی در کشور عراق بود. هزینه اقتصادی این اختلالات غیرقابل کتمان هستند. توسعه ای که افزایش حجم فعالیتهای اقتصادی را در پی نداشته است و پدیده هایی را باعث شده است که امکان فعالیت اقتصادی در شرایط سالم موجود نباشد، تخریب اقتصادیست و نه توسعه اقتصادی. ریزگردهای آسمان ایران و عراق باید به دولتهای منطقه یادآور شده باشند که بلایای زیست محیطی به مرزهای ملی محدود نمی شوند. بادها مرز نمی شناسند و ریزگردها بدون روادید وارد فضای کشورها می شوند.

اگر کسی باور ندارد که ما در این منطقه یک هوا را تنفس می کنیم کافیست به عکسهایی نگاه کند که از اهواز و قاهره این هفته به جهان مخابره شده است. در خاورمیانه  سلامت زندگی جوامع کشورهای منطقه  به یکدیگر وابسته است. این رابطه ایست که بدون اذعان و مجوز سیاستمداران در نتیجه قوانین حاکم بر طبیعت وجود دارد. سیاستمداران لازم نیست با نویسنده هم عقیده باشند ولی واجب است که این واقعیت را در روند تصمیمات خود به حساب بیاورند.

برای جلوگیری از تخریب بیشتر محیط زیست و برای بازگرداندن سلامت به زندگی مردم منطقه و کاهش اخلالهای این چنینی به یک اراده واحد منطقه ای، سرمایه گذاری و هماهنگی احتیاج هست. مسوولان ایران یا دولتمردان عراق یا امرای امارات و کویت و قطر هرقدر هم که  هوادار محیط زیست باشند حسن نیت و توان اجراییشان محدود به مرزهایشان است، در حالیکه هزینه محیط زیستی اعمالشان توسط کل منطقه پرداخت می شود. مردم اهواز و قاهره به شما خواهند گفت که باید فراتر از مرزها را دید.  زمان مذاکره و وحدت عملی برای نجات محیط زیست منطقه فرارسیده است.