چند روز پیش فرصتی دست داد تا فیلم NO را ببینم. این فیلم محصول سال 2012 کشور شیلی است که پابلو لارین آنرا کارگردانی کرده است. فیلم بر اساس نمایشنامه همه پرسی نوشته آنتونیو اسکارمتا ساخته شده است و در آن گایل گارسیا برنال هنرپیشه مکزیکی نقش آفرینی کرده است. این فیلم در آخرین سری جوائز اسکار از جمله نامزدهای بهترین فیلم خارجی بود. حالا چرا درباره این فیلم می نویسم؟ نگران نباشید قرار نیست یک بخش معرفی فیلم به این وبلاگ اضافه شود. این فیلم از دو جهت برایم جالب بود یکی از جهت تاریخی و دیگری بخاطر موضوعش که درباره تکنیکهای بازاریابی در یک مبارزه انتخاباتی بود.
سال 1988 است. بعد از نزدیک به دو دهه مبارزه نیروهای آزادیخواه و تحت فشارهای جهانی ژنرال پینوشه دیکتاتور شیلی بعد از 16 سال حکومت تصمیم به برگزاری یک همه پرسی در کشور گرفته است.مردم شیلی حق دارند تصمیم بگیرند که آیا می خواهند پینوشه برای 8 سال دیگر در قدرت باقی بماند یا نه. شاید همه فکر کنند که مردم شیلی منتظر این لحظه بودند تا پای صندوقهای رای بروند و به ادامه حکمرانی پینوشه بگویند نه. اما واقعیت چیز دیگریست. درست است که 3000 نفر در دوران حکومت پینوشه ناپدید شده بودند، 30،000 نفر بدلایل سیاسی بازداشت شده بودند و نزدیک به 200،000 شیلیایی به تبعید رفته بودند، اما مردم شیلی هنوز آماده نه گفتن به دیکتاتورشان نبودند. دولت پینوشه با استفاده از نظرات میلتون فریدمن و گروهی از اقتصاددانان شیلیایی فارغ التحصیل دانشگاه شیکاگو مجموعه ای از اصلاحات اقتصادی را به اجرا گذاشته بود که باعث افزایش رقابت در اقتصاد و رشد و توسعه فعالیتهای اقتصادی در این کشور شده بود (آمارتیا سن موفقیت اقتصادی شیلی را نتیجه این سیاستها نمی داند). از طرف دیگر 17 حزب مخالف حکومت پینوشه هیچوقت نتوانسته بودند درباره آینده شیلی به تفاهم برسند. مردم شیلی نمی دانستند که در صورت نبودن پینوشه در راس قدرت آیا حکومتی مارکسیست خواهند داشت یا حکومتی دمکراتیک. این احزاب بیشتر در حال جنگ با یکدیگر بودند تا مخالفت با پینوشه. رای دهنده متوسط شیلیایی از آینده می ترسید.
NO فیلم درباره مبارزه انتخاباتی ائتلاف «نه» در شیلیست. فیلم می کوشد تا یک مستند بنظر بیاید. لارین از شیوه فیلمبرداری تلویزیونی استفاده می کند و از بسیاری از فیلمهای خبری و آگهیهای تبلیغاتی آن دوران استفاده کرده است. اما فیلم در واقع یک درام مستندنماست که بر تکنیکهای تبلیغاتی همه پرسی تاکید می کند. ائتلاف «نه» هفته ای 15 دقیقه از برنامه های تلویزیون سراسری شیلی را در اختیار داشت تا به تبلیغ بپردازد. سوال این بود که برای این 15 دقیقه از چه برنامه هایی استفاده کنند. بسیاری از احزاب مخالف پینوشه می خواستند از این 15 دقیقه برای افشاگری درباره گذشته رژیم پینوشه، کودتا و سایر موارد بهره ببرند. اولین برنامه های تکه های فیلمهای سیاه و سفیدی بودند که از حمله تانکها به کاخ ریاست جمهوری در زمان آلنده تهیه شده بودند. رنه (گارسیا برنال) مشاور تبلیغاتی این ائتلاف که در یک شرکت خصوصی کار می کند با این برخورد مخالفت می کند. «همه پرسی درباره آینده است و نه درباره گذشته». او با استفاده از رنگهای شاد و موسیقی و شعر می کوشد برنامه تبلیغاتی تهیه کند که به شیلیاییها نشان دهد در صورت نه گفتن به پینوشه با شادی و امید بیشتری زندگی خواهند کرد. وقتی فیلم آماده می شود لازم نیست بیننده اسپانیایی بداند تا بفهمد بعضی از رهبران احزاب مخالف چه نظری درباره این فیلم دارند.
بعد از 30 روز پر دلهره شیلیاییها پای صندوقهای رای می روند. 56 درصد رای دهندگان به پینوشه نه می گویند. ائتلاف نه تنها با شش درصد اختلاف در آراء پیروز می شود. کمتر از دو سال بعد از این همه پرسی اولین انتخابات آزاد ریاست جمهوری در شیلی برگزار می شود و در بهار 1990 پینوشه از قدرت کناره گیری می کند. شیلی با امید وارد آینده می شود.
حالا تعجب می کنید چرا دیدن این فیلم را به همه دوستانم توصیه می کنم؟
پ.ن. یادداشت اولگا کازان درمجله آتلانتیک جزییات بیشتری درباره همه پرسی دارد، فیلم بر اساس یک برداشت از بخشی از واقعیت ساخته شده است و نه همه واقعیت.
سر خیابان فرصت 
چند روز پیش در برنامه تماشا ب‌ب‌سی بخشهایی از این فیلم را دیدم. میگفت کارگردان از دوربین‌های قدیمی رایج در همان سالها استفاده کرده تا بتواند حس آن دوران را بهتر نشان دهد و فیلمهای بجا مانده از فعالیتهای انتخاباتی را با بخش‌های تازه فیلمبرداری شده تلفیق کند.