روز حساب برای اقتصاددانان

یادداشتم درباره نقش اقتصاددانان در افزایش آگاهی عمومی که امروز در مجله آینده نگر منتشر شده است.

روز حساب برای اقتصاددانان 

این روزها روزیست که بسیاری از اقتصاددانان و فعالان اقتصادی می توانند حاصل تلاشهایشان را برای آموزش عموم مردم درباره علم اقتصاد اندازه گیری کنند. چه فعالان اقتصادی و چه تحلیلگران اقتصادی از خود می پرسند آیا مردم به درکی از دانش و واقعیتهای اقتصادی رسیده اند که بتوانند در  هیاهوی تبلیغات انتخاباتی شعارهای مردم فریبانه غیرقابل تحقق را تشخیص بدهند؟

می گویند آخر کار میرزاتقی خان امیرکبیر می گفت «مملکت برای پیشرفت مردم دانا می خواهد». این مردم دانا هستند که فریب نمی خورند و بر وعده های زیبای دروغین لبخند می زنند. در دهه هایی که گذشته است تعداد روزافزونی از همین مردم که به مطالعه تحولات اجتماعی و اقتصادی روی آورده اند٬ کوشیده اند درباره آموخته های خود به زبان ساده با دیگران سخن بگویند تا سطح دانش عمومی از اقتصاد و فرآیند رویدادهای اقتصادی – اجتماعی افزایش پیدا کند. این روزها برای این افراد روز حساب است تا ببینند تلاشهایشان تا چه حد اثرگذار بوده است.

اول از همه ایشان مایلند بدانند که آیا مردم تفاوت بین اقتصاد بعنوان یک علم و اقتصاد بعنوان مجموعه فعالیتهای اقتصادی را درک می کنند؟  ایشان تردیدی ندارند که مردم ایران می دانند اقتصاد یعنی مجموعه فعالیتهای اقتصادی٬ داد و ستدها٬ تخصیص منابع٬ بودجه بندی٬ پس انداز و سرمایه گذاری. در این مفهوم اقتصاد یعنی مردم و آنچه که مردم می کنند. درست است که بخش بزرگی از منابع و بنگاههای اقتصادی کشور در دست بنگاهها و نهادهای دولتیست که مالکیتشان عمومیست٬ ولی مردم می دانند که اقتصاد ایران چیزیی نیست که آنها در آن حاضر نباشند و یا در کره ماه باشد و فقط نظاره گرش باشند.

در این اقتصاد این مردم هستند که کنشگر و مصرف کننده می باشند٬ ارزشها و اولویتهای ایشان در تصمیم گیریهای خرد ظهور می یابد و روندهای کلان و رویدادهای بزرگ را شکل می دهد. اقتصاد در نتیجه آینه رفتار مردم ایران است. هر عالم این علم به شما خواهد گفت که مردم همیشه هوشمندترین بازیگران اقتصادی هستند. ایشان اولویتهای حاضر خود را بر اساس دانششان به خوبی می شناسند و درباره آنها تردید ندارند. آنها همچنین درباره واقعیت روندهای اقتصادی و مفهومشان برای خانوارهایشان دچار خودفریبی نیستند.

بعنوان مثال ایشان می دانند که اگر کسی وعده از چندبرابر شدن درآمدها یا تولید ناخالص داخلی بدهد این وعده اصولا قابل تحقق نیست. فعالیتهای اقتصادی محدود به منابع محدود و چهارچوبهای موجود هستند. این درست است که همیشه کسانی بوده اند که وعده داده اند اقتصاد هم چیزیست مانند درس خواندن و با شب امتحان بیدار ماندن می توان نمره خوبی در آن کسب کرد٬ ولی تجربه و دانش مردم ایران به آنها چیز دیگری را می گوید. آنها می دانند تغییر پایدار به تدریج روی می دهد و اقدام ضربتی در اقتصاد ممکن نیست. فردای اعلام برنامه های ضربتی مانند وامهای زودبازده٬ توزیع درآمد نفت و مسکن مهر اقتصاد ایران و بازیگرانش و رفتار ایشان همان بوده است که همیشه بوده است. اینجاست که تحلیلگران اقتصادی از خود می پرسند آیا مردم متوجه این واقعیت هستند که در اقتصاد شیرخفته ای وجود ندارد و این یک نبرد نیست که در آن شهسواران ناگاه شمشیر از نیام برکشند و اژدهای عقب ماندگی را از پای دربیاورند؟ اگر عقب ماندگی در کشور هست و اگر کشورهای دیگر تندتر به جلو می تازند بخشی از این عقب ماندگی در خود ماست.

خدایش بیامرزاد آنکه می گفت «اگر ایران خوب است بخاطر ماست و اگر بد است بازهم بخاطر ماست». این ما هستیم که بهره وری را در جامعه تعیین می کنیم٬ سرعت تحولات اقتصادی را تعریف می کنیم و از میان کنشهای ماست که رشد اقتصادی شکل می گیرد. اقتصاد نه زیبای خفته است که سرداری با بوسیدنش بیدارش کند و نه اسبی تازی که به شلاق تندتر بدود. اقتصاد مجموع همه ماست و آنچه که می کنیم. این روزها در این هیاهوی انتخاباتی و در این بحثهای پوپولیستی از خودم می پرسم آیا ما که این سالها در حال نوشتن و صحبت درباره اقتصاد بوده ایم توانسته ایم به مردم ایران بیاموزیم که اقتصاد یعنی خود ایشان و آنچه ایشان می توانند انجام بدهند؟‌ انتخابات میزان اعمال کنشگران و روشنگران نیز هست و اینکه آیا در عمل به رسالت خویش موفق بوده اند؟….

… پس از اعلام نتیجه امیدوارم که جواب مثبت بوده باشد.