لوزان: حداکثرها و حداقلها

  سال نو مبارک!  یادداشتم درباره مذاکرات لوزان را برای ستون نگاه نخست  اولین شماره روزنامه جهان صنعت در سال جدید  اینجا بخوانید. راستی می دانستید که در لوزان بود که تشکیل کشور چکسلواکی اعلام شد و مرزهای کشور ترکیه بعد از جنگ جهانی اول نهایی شد؟

بعد از ماه‌ها تعامل و مذاکره با قدرت‌های جهانی روز سیزدهم فروردین در حالی که مردم ایران روز طبیعت را جشن می‌گرفتند، در شهر لوزان در کشور سوییس اعلام شد ایران و کشورهای پنج به‌علاوه یک به تفاهم کلی بر سر تنظیم یک برنامه جامع اقدام مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌های وضع شده به‌واسطه آن رسیده‌اند. همه وزرای امور خارجه حاضر و نماینده اتحادیه اروپا اعلام کردند که تحریم‌ها علیه ایران بعد از امضا و اجرایی شدن این برنامه جامع لغو خواهد شد. روز بزرگی در تاریخ سیاسی معاصر ایران رقم خورده و شکی نیست که پیروزی بزرگی نصیب کشورمان شده است.
تحلیل اقتصادی روند یک مذاکرات سیاسی کار آسانی نیست. با این حال هر استاد مبانی اقتصاد به دانشجویانش می‌آموزد که یک مبادله معمولا زمانی روی می‌دهد که حداقل بهایی که عرضه‌کننده یک کالا طلب می‌کند از حداکثر بهایی که متقاضی آن کالا حاضر به پرداخت است کمتر باشد. در تحلیل روند مذاکرات باید این حداقل‌ها و حداکثرها را در نظر گرفت. نگرانی رسمی و اعلام‌شده کشورهای پنج به‌علاوه یک، برنامه هسته‌ای ایران بوده و هست. این برنامه با وجود صلح‌آمیز بودنش به متحدان این کشورها در منطقه این بهانه و دستاویز را داده است تا علیه ایران وارد کارزار دیپلماتیک بشوند. هدف ایران حفظ برنامه هسته‌ای با وجود این بهانه‌تراشی‌ها و خصومت‌ها و لغو تحریم‌های وضع شده به بهانه آن بود.
از سوی دیگر تقاضای حداکثری کشورهای پنج به‌علاوه یک و متحدانشان به‌ویژه اسراییل، تعلیق کامل برنامه اتمی ایران و تعطیلی کامل آن بود. در بهترین حالت این کشورها از سناریوی لیبی یاد می‌کردند که حکمران سابقش ماشین‌آلات و تجهیزات برنامه را سوار کشتی کرده و تحویل داده بود؛ کاری که دولت ایران و مردم ایران به انجامش راضی نبودند. این یک واقعیت است که در چارچوب توافق منع گسترش سلاح‌های اتمی، ایران حق داشتن یک برنامه صلح‌آمیز اتمی را داراست. اگرچه نظرها درباره گستره این حق و مصادیق برنامه صلح‌آمیز اتمی متفاوت است ولی ایران دارای این حق بوده و هست. در دوره فعلی مذاکرات بحث درباره حدود حقوق ایران و نحوه برخورداری ایران از حقوقش مورد بحث و کنکاش قرار گرفته و در نهایت یک توافق جامع درباره آن شکل گرفته است. در این کشمکش سیاسی مردم ما شاهد بودند که بسیاری از همسایگان و رقبای ایران بدشان نمی‌آمد و نمی‌آید که به بهانه این برنامه هسته‌ای، تحریم‌های اقتصادی مالی محدودکننده ایران بر سر جایشان باقی بمانند و توان منطقه‌ای ایران کاهش پیدا کند. بسیاری از ناظران به این نکته اشاره کردند که برنامه هسته‌ای ابزاری است برای اعتلای ایران و نه یک هدف. رقبای ایران کوشیدند با کشاندن ایران به تصمیم‌گیری درباره بقای برنامه هسته‌ای‌اش یک توافق همه‌جانبه را غیرممکن و هزینه سنگینی را به اعتبار سیاسی کشور تحمیل کنند؛ دامی که ایران دچار آن نشد و از آن اجتناب کرد. مذاکره‌کنندگان ایرانی به‌درستی فهمیدند که باید در فضای بین حداقل‌ها و حداکثرها مانور بدهند و حداکثر ممکن را به ازای حداقل ممکن به‌دست بیاورند.
در حال حاضر سوالات و پرسش‌های زیادی درباره جزییات برنامه جامع اقدام مشترک وجود دارد. مهلت اعلام‌شده برای تهیه این برنامه دهم تیرماه است ولی زمان اجرای آن هنوز مشخص نیست. این ابهام به این معناست که تاریخ دقیق لغو تحریم‌ها معلوم نیست ولی در این نیز شکی نیست که بلافاصله بعد از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک همه تحریم‌های چندجانبه اتحادیه اروپا و یک‌جانبه ایالات متحده لغو خواهد شد. این نه یک حدس بلکه تعهد کشورهای پنج به‌علاوه یک است. یک قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌های پیشین را لغو خواهد کرد و اقتصاد ایران از بند تحریم‌ها رها خواهد شد. در شرایط فعلی فعالان اقتصادی ایران می‌توانند لغو گزینه تشدید تحریم‌ها و قطعیت گزینه لغو تحریم‌ها را جشن بگیرند.
اینها در حالی روی می‌دهد که برنامه هسته‌ای ایران ادامه پیدا خواهد کرد. هیچ‌یک از تاسیسات این برنامه در فردو، اراک یا نطنز تعطیل نخواهند شد. فردو به کار پژوهشی ادامه خواهد داد و یک پیشگام در توسعه کاربردهای دارویی و پزشکی علوم هسته‌ای خواهد بود. غنی‌سازی برای تامین سوخت موردنیاز برای تولید انرژی در نطنز ادامه خواهد یافت و رآکتور اراک بازسازی خواهد شد. برخلاف لیبی، تجهیزات برنامه اتمی در ایران باقی خواهند ماند و حق حاکمیت ایران در این زمینه محترم باقی می‌ماند. محدودیت‌هایی که ایران پذیرفته است تضادی با اهداف رسما اعلام شده برنامه اتمی‌اش ندارد و به توسعه صلح‌آمیز آن لطمه نخواهد زد. به‌نظر می‌رسد با توجه به واقعیت‌های عرصه سیاست بین‌الملل ایران حداکثر ممکن را به دست آورده است و برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را حفظ کرده است. در این میان قطعیت به افق اقتصادی کشور بازگشته است و رکود حاکم بر معاملات و مبادلات رفته‌رفته محو خواهد شد. در فردای تفاهم لوزان آینده اقتصادی ایران روشن است و دیگر گزینه تشدید تحریم‌ها یا شکست مذاکرات وجود ندارد. این افزایش اطمینان به آینده و کاهش عدم قطعیت آن باعث جنب‌و‌جوش اقتصادی در کشور خواهد شد. روزهای آینده ابعاد این افزایش در فعالیت‌های اقتصادی را آشکار خواهد کرد ولی در حال حاضر می‌توان به آینده در سال 94 امیدوار بود. این بهترین عیدی ممکن برای اقتصادی است که با چالش تحریم‌ها در چند سال گذشته دست‌وپنجه نرم کرده است. این دستاوردی است که تخصص و تعهد دست در دست هم برای کشورمان به ارمغان آوردند تا همه بدانیم دانستن زبان مبادلات جهانی به پیشبرد اهداف کشورمان کمک می‌کند و داشتن تخصص لازمه متعهد بودن به منافع ایران است.