انرژی در سالی که گذشت: نفت، باد و خورشید

سالهای ما انگار همیشه پر حادثه هستند. در سالیکه گذشت تجارت فردا بعنوان یک هفته نامه اقتصادی بازرگانی فارسی زبان کار خودش را شروع کرد. تمرکز مجله بر تحلیل و کار حرفه ای باعث شد تا از همان ابتدا جدی گرفته شود. مصاحبه های مجله با صاحبنظران اقتصادی، فعالان اقتصادی و اقتصاددانان برجسته  ایرانی مانند  مسعود نیلی، هاشم پسران، هادی صالحی اصفهانی، جواد صالحی اصفهانی و بقیه بزرگواران در کنار مصاحبه هایی که با اقتصاددانان برجسته جهانی مانند گری بیکر داشت آنرا به یک مجموعه خواندنی تبدیل کرده است. کار حرفه ای و با کیفیت کردن کار سختیست ولی بچه های تجارت فردا نشان داده اند که می توانند خوب کار کنند و نشریه شان امروز در فضای اقتصادی کشور تاثیرگذار است. دو شماره آخر سال به یک شماره سالنامه تبدیل شده است. از جمله یادداشتهای خواندنیش یادداشت دوست عزیزم دکتر حسین عباسیست. در «اقتصاد قانون اساسی: غلبه واقعیت بر متن» حسین یکی از آن کنکاشها خوب حقوقی-اقتصادی را ارائه می کند که خواندنش لذتبخش است.  از من یادداشتی درباره تجارت دولتی و تحلیلی از تحولات سال گذشته بازار انرژی در این شماره به چاپ رسیده است، که تحلیلم از تحولات انرژی را می توانید اینجا بخوانید: (نمودارها در متن مجله بچاپ نرسیده است)

در سال 1391 در کنار رویدادهای بازار انرژی و نوسانات قیمت نفت  یافتن روشهای جدید تامین انرژی در سالهای در پیشرو  و بحث درباره آنها به یک گفتگوی جهانی تبدیل شد که در همه سطوح جامعه جهانی، از روزنامه های تهران و کافه های قاهره تا مناظره نامزدهای ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا جریان داشت. این نگرانیها در کنار تحریم نفتی ایران و عدم قطعیت موجود در بازار انرژی بخاطر مذاکره درباره برنامه هسته ای این کشور و بحران اقتصادی اتحادیه اروپا باعث شد تا منابعی بیشتر از پیش برای یافتن منابع انرژی جایگزین نفت و گسترش نیروگاههای بادی و خورشید اختصاص یابد.

در سال 1391 روند افزایش قیمت در بازارهای جهانی با سرعت کمتری ادامه پیدا کرد و قیمت نفت تقریبا ثابت باقی ماند. در سال 1391 در مقایسه با سال گذشته بهای سبد اوپک افزایش چشمگیری نداشت، گرچه نوسانات فصلی بهای نفت در سال 1391 ادامه پیدا کردند ودامنه نوسانات بهای نفت از 93.98 دلار  تا 122.97 بود. بیشترین کاهش بهای نفت بین بهار و تابستان سال گذشته روی داد، 13 درصد، و بیشترین افزایش آن در گذر از تابستان به پاییز روی داد که افزایشی ده درصدی در بهای سبد اوپک بود. در هفته های پایانی سال 1391 موج سرما و توفانهای زمستانی در آمریکای شمالی بهای نفت را بار دیگر افزایش داده است و نرخ سبد اوپک از 112 دلار در هر بشکه بالاتر رفته است. با این حال در مقایسه سالانه این نرخ از 107.46 دلار در سال 1390به 109.45 دلار در سال 1391 افزایش پیدا کرد که افزایشی معادل یک و هشتاد و پنج صدم درصد می باشد. در حالیکه بهای نفت  از سال 1389 تا 1390 38.75 درصد افزایش و از سال 1388 تا 1389 26.84 درصد افزایش پیدا کرده بود. عوامل ذیل باعث توقف افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی در سال گذشته بوده اند:

 الف. کندی رشد اقتصاد جهانی: در سالی که گذشت عدم قطعیت ناشی از انتخابات ایالات متحده آمریکا و بروز خشکسالی در این کشور، کند شدن سرعت رشد اقتصادی کشور چین، ادامه داشتن بحران اقتصادی اتحادیه اروپا و بحران مالی کشورهای یونان و اسپانیا باعث کاهش نرخ رشد اقتصاد جهانی شد. این نرخ برای بهار 1391 تا پاییز 1391 تنها یک درصد بوده است.  در این سال گرچه اقتصاد بسیاری از کشورها به رشد خود ادامه دادند اما این نرخ رشد باعث افزایش چشمگیر تقاضا برای انرژی نشد. در نتیجه تقاضا برای انرژی رشد اندکی داشت که باعث افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی نگردید. با توجه به تخمین نرخ رشد اقتصاد جهانی در سالهای در پیش بسیاری بر این باورند که تقاضا برای انرژی در بازارهای جهانی افزایش چشمگیری نخواهد یافت. وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا در گزارش سالانه خود در تابستان 1391 پیش بینی کرد که مصرف انرژی در این کشور از سال 1390 تا سال 1415 هجری شمسی بطور متوسط سالانه سه دهم درصد افزایش پیدا خواهد کرد و در این کشور افزایش ناگهانی مصرف انرژی مانند آنچه که در دهه شصت هجری شمسی روی داد روی نخواهد داد. باید یادآوری کرد که چگالی مصرفی انرژی در بسیاری از اقتصادهای توسعه یافته در سال گذشته کاهش پیدا کرده است و مصرف انرژی 820،000 بشکه در روز کمتر از تخمین اولیه اوپک برای این سال بوده است.

 ب. گسترش استفاده از منابع انرژی جایگزین نفت: در سال 1391 شاهد بودیم که اقتصادهای توسعه یافته منابع بیشتری را به تحقیق درباره منابع انرژی جایگزین و گسترش نیروگاههای بادی و خورشیدی اختصاص دادند. وابستگی برخی از این کشورها به واردات نفتی کاهش پیدا کرد و گرچه تخمین زده می شود که مصرف انرژی در این کشورها همچنان در حال افزایش باشد ولی بنظر می رسد این کشورها قادر خواهند بود از تعداد بشکه های وارداتی نفت بکاهند. بعنوان مثال سهم منابع انرژی بازیابنده در تولید برق در ایالات متحده  در سال گذشته افزایش پیدا کرد و از ده درصد پیشی گرفت. بنظر می رسد که افزایش بهای انرژی در سالهای دهه هشتاد همان تاثیری را داشته اند که شوک نفتی اوایل دهه پنجاه هجری شمسی داشت. این افزایش بها در نهایت باعث کاهش هزینه فرصت استفاده از منابع جایگزین و گسترش آنها شد و با تشویق پژوهش در این زمینه در نهایت باعث کاهش سهم منابع نفتی در تولید انرژی و افزایش سهم منابع جایگزین و بازیابنده شده است. از آنجایی که این روند همچنان در آغاز راه است پیش بینی می شود که در سالهای آینده این جایگزینی با شدت بیشتری ادامه پیدا کند و از نرخ رشد تقاضا برای نفت بکاهد. بنا به تخمین اوپک تا سال 1415 هجری شمسی سهم زغال سنگ در تولید انرژی با نفت برابری خواهد کرد و سرعت رشد بهره بری از منابع گاز چند برابر خواهد شد.

 ج. بهینه سازی مصرف انرژی و افزایش بهره وری: در سال 1391 روند بهینه سازی مصرف انرژی ادامه پیدا کرد. با وجود آنکه سال گذشته سال موفقی برای خودروسازان بود اما مصرف سوخت در بخش حمل و نقل در کشورهای توسعه یافته افزایش چشمگیری نداشت. درایالات متحده آمریکا انرژی مصرفی در بخش حمل و نقل تنها یک دهم درصد افزایش پیدا کرد. گسترش خودروهای دوگانه سوز و بهینه سازی موتورهای موجود باعث کاهش چشمگیر مصرف سرانه سوخت شده است. بنظر می رسد این روند در سالهای آینده ادامه خواهد داشت و دلنگرانیهای محیط زیستی و تلاش دولتها برای کاهش گازهای گلخانه ای آن را تشدید خواهد کرد.

 د. افزایش عرضه و تولید نفت: افزایش بهای نفت در سالهای گذشته باعث افزایش فعالیتهای اکتشاف و استخراج نفت در مناطق دورافتاده جهان شده است. این بنوبه خود افزایش عرضه نفت را بدنبال داشته است. علیرغم عدم قطعیت موجود در بازارهای نفتی کشورهای عضو اوپک در پنج سال آینده 116 پروژه را به بهره برداری خواهند رساند که ارزشی معادل 270 میلیارد دلار خواهند داشت. این پروژه ها ظرفیت تولید اوپک را 5 میلیون بشکه در روز افزایش خواهند داد. در صورتیکه در کنار این افزایش عرضه افزایش مشابهی در تقاضا روی ندهد روند افزایشی بهای نفت می تواند به یک روند کاهشی تبدیل گردد، امری که بسیاری آنرا بعید و دور از انتظار می دانند. با اینحال بنظر می رسد در شرایطی که کشورهای عضو و غیر عضو اوپک همه در حال افزایش عرضه نفت هستند باید احتمال ناپایداری در بازار نفت را در نظر داشت.

در مجموع سال 1391 سال افزایش دلنگرانیها و مشغولیتها در بازارانرژی بود، سالی که افزایش عرضه و گسترش منابع جایگزین تسریع پیدا کرد، در حالیکه تقاضا در کشورهای توسعه یافته به کندی افزایش پیدا کرد. در سال 1392 بیشترین افزایش تقاضا برای حاملهای انرژی از سوی کشورهای در حال توسعه آسیایی، هند و چین، خواهد بود. در این شرایط ثبات در بازار انرژی بیش از گذشته به ثبات اقتصادی این کشورها و نرخ رشد اقتصادی آنها وابسته می شود. کشورهای عضو اوپک برای ظرفیتهای جدیدی که ایجاد می کنند در دهلی و پکن بدنبال خریدار خواهند رفت که خود به وزن آسیا در بازار نفت خواهد افزود. سال جالبی در پیشروست.